Uchwała SN III CZP 83/72 z dnia 22 listopada 1972 r.

Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna
z dnia 22 listopada 1972 r.
III CZP 83/72
Żądanie ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym nie ulega przedawnieniu.
Uzasadnienie
W myśl art. 43 kro oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Jednakże z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w jakim każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku.
Ustawodawca nie ograniczył żądania ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym żadnym terminem. Rozstrzygnięcie więc przedstawionego przez Sąd Wojewódzki w trybie art. 391 kpc zagadnienia, czy żądanie to ulega przedawnieniu, zależy przede wszystkim od odpowiedzi na pytanie, czy jest to żądanie ukształtowania prawa, czy też roszczenie majątkowe. W tym ostatnim bowiem wypadku ulegałoby ono przedawnieniu na ogólnych zasadach przewidzianych w art. 117 i nast. kc.
Zgodnie z poglądem przyjętym w doktrynie prawniczej istotną cechą żądania ukształtowania prawa jest to, że zmierza ono do stworzenia nowego stanu prawnego lub do przekształcenia istniejącego stosunku prawnego. W konsekwencji takiego stanu rzeczy orzeczenie konstytutywne ma – w przeciwieństwie do orzeczenia deklaratywnego, stwierdzającego tylko istnienie pewnego stanu prawnego w świetle ustalonych okoliczności faktycznych – charakter prawotwórczy i tworzy określony w tym orzeczeniu stan prawny między stronami lub uczestnikami postępowania.
Należy przyjąć, że przewidziane w art. 43 kro żądanie ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym ma właśnie taki charakter żądania ukształtowania prawa. Zmierza ono bowiem do zmiany stosunku prawnego wynikającego z art. 43 § 1 kro, a polegającego na równych udziałach małżonków w majątku wspólnym, i do ukształtowania tego stosunku w odmienny sposób, tj. przyznania małżonkom nierównych udziałów w wysokości ustalonej przez sąd.
Żaden, choćby najbardziej istotny powód, o jakim mowa w art. 43 § 2 kro, nie pozbawia małżonka z mocy prawa równego udziału w majątku wspólnym. Może to nastąpić dopiero na skutek orzeczenia sądowego, wydanego na wniosek małżonka lub – w określonych wypadkach – jego spadkobierców. Orzeczenie ma przy tym skutek ex nunc, a nie ex tunc, jak to ma miejsce z reguły przy orzeczeniach o charakterze deklaratywnym.
Dodać należy, że przyjęcie innego rozwiązania i uznanie, iż orzeczenie sądu ograniczające udział małżonka w majątku wspólnym działa wstecz, doprowadziłoby do trudnych do przyjęcia konsekwencji w postaci konieczności rozliczania się małżonków wstecz za cały ewentualnie okres trwania wspólności (lub od daty nastąpienia ważnego powodu, uzasadniającego zastosowanie art. 43 § 2 kro), zakwestionowania obciążeń, dokonanych przez jednego małżonka, tj. części majątku wspólnego, w której małżonek ten został pozbawiony udziału, itp.
Należy ponadto wziąć pod uwagę, że – jak wynika z art. 220 i 1035 kc w zw. z art. 46 kro – roszczenie o podział majątku wspólnego nie ulega przedawnieniu, a zgodnie z art. 567 kpc sąd rozstrzyga w postępowaniu o podział majątku wspólnego także o żądaniu ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym. Byłoby niezrozumiałe, gdyby przyjąć, że mimo iż samo roszczenie o podział majątku wspólnego nie ulega przedawnieniu, przedawnia się ściśle z nim związane żądanie ograniczenia udziału jednego małżonka w majątku wspólnym.
Przeciwko przyjętemu tu rozwiązaniu można wysunąć argument, że ustalenie nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym prowadzi do pozbawienia jednego małżonka prawa własności na rzecz drugiego, że więc jest to w istocie rzeczy roszczenie majątkowe. Argument ten jednak nie jest rozstrzygający. Jakkolwiek orzeczenie sądu oparte na art. 43 § 2 kro będzie mieć niewątpliwy wpływ na prawa majątkowe małżonków, jego istotną treścią jest ukształtowanie nowego stosunku prawnego, wypływającego nie tylko z elementów czysto majątkowych, ale przede wszystkim z osobistych stosunków łączących małżonków i opartych na prawie rodzinnym. Te okoliczności przesądzają, że żądanie z art. 43 § 2 kro nie jest roszczeniem majątkowym, objętym ogólnymi zasadami przedawnienia wynikającymi z prawa cywilnego.
Powództwo o ukształtowanie prawa może być wprawdzie ograniczone terminem prekluzyjnym, jednak ma to miejsce tylko w wypadkach wyraźnie przewidzianych przez prawo. W konkretnym wypadku ustawodawca terminu takiego nie przewidział. Jedyne ograniczenie w zakresie możności dochodzenia ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym polega na tym, że żądanie to nie może być zgłoszone po prawomocnym podziale majątku wspólnego. Wynika to z istoty rzeczy, a ponadto da się wydedukować z przepisów art. 46 kro i art. 567 § 3 kpc w związku z art. 688 i 618 § 2 i 3 kpc.
W tych warunkach nie można również wykładni art. 43 § 2 kro opierać na wysuwanym niekiedy poglądzie, że 10-letni okres od ustania wspólności jest wystarczająco długi na zrealizowanie roszczenia o ustalenie, iż współmałżonek nie przyczynił się lub przyczynił się tylko w stopniu nieznacznym do powstania majątku wspólnego, i że przyznanie tego rodzaju roszczeń na czas nieograniczony byłoby sprzeczne z porządkiem prawnym. Skoro bowiem ustawodawca nie uznał za słuszne ograniczenia żadnym terminem roszczenia o podział majątku wspólnego, a ustalenie wysokości udziałów małżonków w tym majątku wiąże się ściśle z jego podziałem, nie można dopatrywać się sprzeczności z porządkiem prawnym w braku ustanowienia terminu do realizacji roszczenia z art. 43 § 2 kro.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy uznał, że żądanie ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym, nie ulega przedawnieniu.

Call Now ButtonZADZWOŃ TERAZ