Wyrok SN I CR 105/89 z dnia 24 lutego 1989 r.

Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna i Administracyjna
z dnia 24 lutego 1989 r.
I CR 105/89
W czasie trwania wspólności ustawowej małżonek, który wspólnie ze swym małżonkiem wzniósł budynek na gruncie, stanowiącym majątek odrębny tego współmałżonka, nie może żądać przeniesienia własności takiego gruntu na rzecz obojga małżonków jako ich wspólności ustawowej.
Uzasadnienie
Powódka wystąpiła przeciwko swemu mężowi o przeniesienie na jej rzecz połowy działki budowlanej, stanowiącej majątek odrębny pozwanego, na której małżonkowie wspólnie pobudowali dom jednorodzinny w czasie trwania małżeństwa.
Pozwany wnosił o oddalenie powództwa.
Wyrokiem z dnia 30 września 1988 r. Sąd Rejonowy w R. oddalił powództwo. Sąd ten ustalił, że strony pozostają w związku małżeńskim od 1977 r.; nie zawierali umowy majątkowej małżeńskiej, ani też nie została zniesiona wspólność majątkowa. W dniu 3 kwietnia 1973 r. matka pozwanego aktem notarialnym podarowała mu działkę nr 46/1 położoną w R. Na działce tej strony wspólnie pobudowały dom mieszkalny. W 1981 r. pozwany wyjechał do USA, gdzie przebywa do chwili obecnej. Powódka wraz z dziećmi zamieszkuje nadal w domu stron. Sąd Rejonowy uznał, że brak jest przesłanek z art. 231 § 1 kc do uwzględnienia powództwa gdyż powódka, która wspólnie z mężem, zbudowała dom na gruncie stanowiącym jego odrębną własność, nie może być uznana za samoistną posiadaczkę tego gruntu w dobrej wierze.
Przy rozpoznawaniu rewizji powódki od tego wyroku Sądowi Wojewódzkiemu nasunęły się poważne wątpliwości prawne, które przedstawił w następującym zagadnieniu prawnym: „Czy małżonek, który wspólnie ze swym współmałżonkiem wzniósł budynek na gruncie stanowiącym majątek odrębny tego współmałżonka, może w czasie trwania ustawowej wspólności majątkowej żądać przeniesienia własności takiego gruntu na rzecz obojga małżonków jako ich wspólności ustawowej?”
Sąd Najwyższy po przyjęciu sprawy do rozpoznania zważył co następuje:
Rewizja nie zawiera uzasadnionych zarzutów. Zagadnienie formy i zasad rozliczeń małżonków, którzy wspólnie, używając składników majątku wspólnego, wznieśli budynek mieszkalny na gruncie stanowiącym przedmiot majątku odrębnego jednego z małżonków jest kontrowersyjne w doktrynie. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 3 października 1969 r. III CZP 71/69 (OSNCP 1970/6 poz. 99) głosiła, że małżonek, który wspólnie ze swym współmałżonkiem dokonał budowy na gruncie stanowiącym odrębny majątek współmałżonka, nie może na podstawie art. 231 § 1 kc żądać przeniesienia własności takiego gruntu tak ze względu na brak przesłanek z art. 231 § 1 kc, jak też szczególne unormowanie art. 45 kro, który wyłącza stosowanie wszelkich innych przepisów prawa cywilnego. W sytuacji gdy wspólność ustawowa ustała, Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 11 marca 1985 r. III CZP 7/85 (OSNCP 1985/11 poz. 170) dopuścił możliwość żądania przez małżonka, który dokonał budowy na gruncie stanowiącym majątek odrębny drugiego małżonka, w postępowaniu o podział majątku dorobkowego, przeniesienia udziału w tej nieruchomości na swoją rzecz. Jako zasadniczy argument wskazano względy celowościowe oraz możliwość odpowiedniego stosowania wytycznych w sprawach o dział spadku z dnia 15 grudnia 1969 r. do rozliczeń nakładów i wydatków także w postępowaniu o podział majątku dorobkowego, w którym przepisy o dziale spadku mają odpowiednie zastosowanie (kc, art. 46 kro i 567 § 3 kpc).
Sąd Najwyższy uznał zatem, że brak jest przeszkód procesowych do rozstrzygnięcia roszczeń z art. 231 § 1 kc w postępowaniu o podział majątku wspólnego co jest jednak równoznaczne z brakiem przeszkód materialno-prawnych do dokonania rozliczeń w formie przewidzianej w art. 231 § 1 kc. Rozliczenia wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek odrębny małżonków reguluje art. 45 kro. Przepis ten nie eliminuje możliwości rozliczenia nakładów (w danym wypadku wspólnej budowy małżonków) w formie określonej w przepisach art. 226-231 kc, gdy chodzi o nakłady dokonane przez samoistnego posiadacza gruntu w dobrej wierze. Niewątpliwe jest, że unormowanie art. 45 kro nie dotyczy rozliczeń w ustroju rozdzielności majątkowej.
Ustrój wspólności ustawowej jest preferowany przez ustawodawcę. Przyjęcie zatem, że w identycznej sytuacji – rozliczeń ze wspólnej budowy – możliwe jest przy ustroju wspólności ustawowej jedynie rozliczenie mniej korzystne niż w ustroju rozdzielności majątkowej, gdyż dopuszczające tylko rozliczenie o zapłatę za dokonane wydatki i nakłady na zabudowę nieruchomości, sprzeczne byłoby z zasadą dobra rodziny i intencją ustawodawcy. Z tego względu należy dojść do wniosku, że w obydwu ustrojach przepis art. 45 § 1 kro nie wyłącza zastosowania art. 231 § 1 kc jako sposobu rozliczenia nakładów. Dlatego też małżonek, który wspólnie ze współmałżonkiem, wzniósł na jego gruncie budynek lub inne urządzenie o wartości znacznie przenosząc wartość zajętej na ten cel działki, nabywa roszczenie o wykup udziału we własności zabudowanej nieruchomości jednego z małżonków, które powinno zostać zaliczone do majątku wspólnego obojga małżonków. Ze względu na charakter wspólności ustawowej jako współwłasności łącznej (bezudziałowej) realizacja roszczeń z art. 231 § 1 kc nie wchodzi w rachubę w czasie trwania wspólności ustawowej.
Przeciwko realizacji roszczenia z art. 231 § 1 kc przemawia przepis art. 45 § 1 kro, według którego zasadą jest, iż zwrotu wydatków i nakładów dokonywa się przy podziale majątku wspólnego (chyba że sąd, mając na względzie dobro rodziny nakaże wcześniejszy zwrot). Ponadto, przed ustaniem wspólności ustawowej, niemożliwe jest stwierdzenie, czy wartość budynku znacznie przekracza wartość zajętej na ten cel działki. Dopiero od chwili ustania wspólności stosuje się odpowiednio do majątku, który był nią objęty, przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych (art. 42 kro), zaś zasadą jest, że oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym, choć możliwe jest ustalenie nierównych udziałów z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku (art. 43 kro). Po ustaniu wspólności ustawowej i sprecyzowaniu wielkości udziałów małżonków w majątku wspólnym wchodzi w grę realizacja roszczenia o wykup. Z istoty przepisu art. 231 § 1 kc wynika, że prowadzi on do wykupu ułamkowej części nieruchomości, zaś przy unormowaniu własności nieruchomości na prawach wspólności ustawowej nie ma ułamkowych udziałów. Wykup nieruchomości następuje za wynagrodzeniem za część działki, zajętej pod budynek. Rozliczenie z tego tytułu między współwłaścicielami może nastąpić dopiero w postępowaniu o podział majątku dorobkowego. Dopuszczenie realizacji roszczenia z art. 231 § 1 kc w ramach rozliczeń między małżonkami z tytułu dokonanych nakładów na ich majątki odrębne zapewnia w równym stopniu ochronę interesów mieszkaniowych obojga małżonków. Jednakże, z przyczyn wyżej wskazanych, realizacja roszczenia o wykup udziałów we własności gruntu jest ściśle związana z podziałem majątku wspólnego. W konsekwencji, w czasie trwania wspólności ustawowej małżonek, który wspólnie ze swym małżonkiem wzniósł budynek na gruncie, stanowiącym majątek tego współmałżonka, nie może żądać od współmałżonka przeniesienia własności takiego gruntu na rzecz obojga małżonków jako ich wspólności ustawowej.
Z tych przyczyn i na mocy art. 387 kpc rewizja podlega oddaleniu.

Call Now ButtonZADZWOŃ TERAZ