Wyrok SN I CR 756/90 z dnia 16 stycznia 1991 r.

Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna
z dnia 16 stycznia 1991 r.
I CR 756/90
Jeżeli wymaga tego dobro rodziny, można w procesie o obalenie domniemań ustanowionych w art. 134 kkw żądać – przed podziałem majątku wspólnego – rozliczeń przewidzianych w art. 45 kro. Do rozliczeń tych między Skarbem Państwa a małżonkiem osoby skazanej nie ma zastosowania art. 164 § 1 kkw.
Uzasadnienie

Sąd Wojewódzki w Lublinie wyrokiem z 4 lipca 1985 r. skazał męża powódki Wiesława P. między innymi na karę dodatkową konfiskaty mienia w całości za zagarnięcie mienia społecznego znacznej wartości (art. 46 § 1 pkt 2 kk w brzmieniu ustalonym przez art. 1 pkt 9 ustawy z dnia 10 maja 1985 r. o zmianie niektórych przepisów prawa karnego i prawa o wykroczeniach – Dz. U. 1985 r. Nr 23 poz. 100) oraz uznał go za winnego popełnienia czynem ciągłym przestępstwa przeciw innemu mieniu. Sąd Najwyższy rozpoznając 5 września 1986 r. rewizję oskarżonego zmienił wyrok Sądu I instancji w ten sposób, że uznał przypisane Wiesławowi P. przestępstwa skierowane przeciw mieniu społecznemu i przeciw innemu mieniu za jedno przestępstwo ciągłe, za które orzekł karę pozbawienia wolności i grzywny oraz utrzymał w mocy zaskarżony wyrok w pozostałej części.
Urząd Skarbowy w Ch. decyzją z 9 maja 1988 r. ustalił, że konfiskacie podlega nieruchomość gruntowa o pow. 0,07 ha wraz z domem jednorodzinnym i budynkiem gospodarczym mająca założoną księgę wieczystą kw 20206 w PBN w Ch. i przejął tę nieruchomość, ustalając jej wartość na 4.220.055 zł.
Powódka domagała się w pozwie wniesionym 14 sierpnia 1988 r. zasądzenia kwoty 2.500.000 zł. od Urzędu Skarbowego tytułem zwrotu nakładów ze swojego majątku odrębnego i z majątku wspólnego na nieruchomość stanowiącą majątek odrębny skazanego Wiesława P., z którym rozwiodła się 30 września 1985 r. w sprawie R.III.C.151/84 Sądu Rejonowego w Chełmie. Nakłady zostały przeznaczone na zabudowę działki nabytej przez jej męża przed zawarciem małżeństwa.
Sąd Wojewódzki w Lublinie oddalił powództwo dokonując następujących ustaleń i ocen:
1. Małżeństwo Janiny i Wiesława Wiktora P. zostało zawarte w dniu 11 sierpnia 1979 r.
– w czasie małżeństwa strony wzniosły na działce męża powódki dom i budynek gospodarczy za pieniądze wspólne, kredyt bankowy i pożyczki od osób prywatnych zaciągane przez powódkę;
– wspólność majątkowa małż. Ł. ustała wskutek rozwodu;
– konfiskacie w całości podlega nieruchomość wraz z częściami składowymi.
2. Domniemaniem wynikającym z art. 134 kkw objęty był cały majątek pozostający we władaniu skazanego i powódki, ponieważ Wiesław P. został skazany za przestępstwo popełnione w okresie od 7 października 1978 r. do 4 maja 1983 r., a Skarb Państwa odpowiada za zobowiązania skazanego na konfiskatę mienia tylko w granicach określonych w art. 164 kkw.
Rewizję od tego wyroku wniosła powódka, opierając ją na podstawach wymienionych w art. 368 pkt 1 i 4 kpc.
Sąd Najwyższy uwzględniając tę rewizję i przekazując sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi właściwemu, stosownie do przepisów art. 17 pkt 4 kpc w związku z art. 3 pkt 2 ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego miał na uwadze, co następuje:
Ustalenie Sądu Wojewódzkiego znajdujące swój wyraz w uzasadnieniu nie dyskwalifikuje twierdzeń powódki zmierzających do wykazania, że dom i budynek gospodarski zostały zbudowane między innymi z nakładów pochodzących z jej majątku odrębnego oraz z majątku wspólnego. Przyjmując – co do zasady – wiarygodność dowodów przeprowadzonych na wniosek powódki, Sąd orzekający nie próbował jednak szczegółowo ustalić, w jakim stopniu części składowe nieruchomości są wynikiem przestępczej działalności skazanego małżonka powódki, ponieważ uznał, że nie zostało obalone domniemanie ustanowione w art. 134 § 2 kkw. Założenie takie nie ma jednak dostatecznych podstaw. Rozważając skutki kary konfiskaty mienia orzeczonego wobec jednego z małżonków należy zgodzić się z prawidłowym poglądem Sądu Wojewódzkiego, że roszczenie z tytułu nakładów dokonywanych wskutek przesunięć między majątkiem wspólnym, a odrębnym nie są wyłączone spod dyspozycji art. 134 i 137 kkw (SN z dnia 22 kwietnia 1981 r. II CR 107/81 OSN 1982/1 poz. 7). Oznacza to, że osoba bliska w procesie przeciwko Skarbowi Państwa może dążąc do obalenia domniemania z art. 134 kkw wykazywać zarówno nakłady z majątku wspólnego na majątek odrębny skazanego, jak i nakłady dokonywane z jej majątku odrębnego.
Domniemania obalone są przez udowodnienie pochodzenia środków, z których były dokonywane nakłady, celem procesu – jak ustalono w orzecznictwie – jest wyjaśnienie, czy i w jakiej części rzeczy znajdujące się w posiadaniu osoby bliskiej i przysługujące tej osobie prawa majątkowe mają swe źródło w działalności przestępczej skazanego (por. SN z dnia 31 maja 1978 r. IV CR 29/78 OSNCP 1979/5 poz. 102 i SN z dnia 5 marca 80 r. II CR 569/79 OSNCP 1980/10 poz. 198). W wypadku obalenia domniemania przez udowodnienie stosownie do wymogów art. 137 § 2 kkw, że budynek będący częścią składową nieruchomości skazanego został wzniesiony przynajmniej w części z nakładów należących do majątku wspólnego albo należących do majątku odrębnego drugiego małżonka, ma zastosowanie przepis art. 124[1] kkw, według którego z chwilą uprawomocnienia się wyroku orzekającego karę konfiskaty przedmioty majątkowe, których one dotyczą tracą z mocy prawa charakter składników majątku wspólnego, a stosuje się do nich odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych.
Od chwili zniesienia wspólności ustawowej majątku lub jego części nie objętej domniemaniem z art. 134 kkw małżonek, który wspólnie ze swym skazanym małżonkiem dokonywał budowy na nieruchomości stanowiącej odrębny majątek skazanego, może żądać albo zwrotu odpowiedniej części nakładów na podstawie art. 45 kro według zasad wskazanych w uchwale SN z dnia 16 grudnia 1980 r. III CZP 46/80 (OSNCP 1981/11 poz. 206), albo żądać przeniesienia na swoją rzecz odpowiedniego udziału we własności tej nieruchomości (por. uchwała SN z dnia 11 marca 1985 r. III CZP 7/85 OSNCP 1985/11 poz. 170 oraz uzasadnienia uchwał z dnia 18 stycznia 1982 r. III CZP 54/81 OSNCP 1982/5-6 poz. 71 i z dnia 12 czerwca 1986 r. III CZP 26/86 OSNCP 1987/5-6 poz. 73). Z przepisu art. 45 § 1 kro wynika zasada dokonywania rozliczeń z tytułu nakładów, o których mowa, w postępowaniu o podział majątku wspólnego, jednak ze względu na dobro rodziny, a taka sytuacja zachodzi w niniejszej sprawie, gdy zagrożone jest prawo powódki i jej małoletnich dzieci do mieszkania, rozliczeń można dokonać przed podziałem majątku wspólnego. W takim wypadku właściwym do dochodzenia zwrotu jest tryb procesu cywilnego. Nie ma przeszkód, aby zarówno obalenie domniemania ustanowionego w art. 134 kkw, jak i rozliczenie z tytułu nakładów dokonywanych na majątek odrębny ulegający konfiskacie nastąpiło w jednym postępowaniu, pod warunkiem, że zostanie zachowany termin przewidziany w art. 139 § 1 kkw, ponieważ jego uchybienie powoduje prekluzję roszczenia osoby bliskiej (powołane wyżej postanowienie SN II CR 569/79).
Jeżeli nie nastąpiło tymczasowe zajęcie (art. 140 kkw), co należy w sprawie ustalić, termin trzymiesięczny biegnie od dnia, w którym powódka dowiedziała się o naruszeniu swego prawa. Należy zgodzić się z zarzutem rewizji, że egzekucja oparta na decyzji ustalającej jako przedmiot konfiskaty połowę nieruchomości nie naruszała praw powódki, natomiast druga decyzja obejmująca całą nieruchomość wydana została po wznowieniu postępowania, w dniu 9 maja 1988 r. W aktach Urzędu Skarbowego brak dowodu jej doręczenia powódce jak również nie ma innych dowodów pozwalających bezpośrednio stwierdzić, że wnosząc powództwo, którego treścią było żądanie zasądzenia świadczenia i zaprzeczenie istnieniu okoliczności wynikających z domniemania zostało wniesione po upływie terminu. Dlatego zaskarżony wyrok oddalający powództwo bez odmówienia wiarygodności zgłoszonych przez powódkę dowodów dotyczących dokonywania nakładów na majątek małżonka skazanego, zapadł bez wyjaśnienia istotnych okoliczności dla rozstrzygnięcia sprawy.
Roszczenie o rozliczenie nakładów, oparte na treści przepisu art. 45 § 1 kro w związku z art. 125[1] kkw przy uwzględnieniu ograniczeń wynikających z art. 134 § 2 kkw nie uzasadnia potrzeby sięgania do przepisu art. 164 § 1 kkw odnoszącego się do odpowiedzialności Skarbu Państwa za zobowiązania skazanego wobec innych osób.
Przepis ten nie ma zastosowania do roszczeń objętych dyspozycją art. 45 § 1 kro. Ze względu na odrębną regulację prawną systemu wspólności majątkowej między małżonkami i ścisły związek roszczeń z tytułu przesunięć majątkowych między majątkiem wspólnym i odrębnym, zobowiązania małżonków z tego tytułu podlegają regulacjom odnoszącym się do podziału majątku wspólnego, a nie ogólnym zasadom wynikającym z kodeksu cywilnego. Art. 164 kkw ma zastosowanie w stosunku do zobowiązań podlegającym ogólnym zasadom.
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 388 § 1 kpc i art. 108 § 2 kpc orzekł jak w sentencji.

Call Now ButtonZADZWOŃ TERAZ