Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna i Administracyjna
z dnia 13 lutego 1987 r.
III CZP 3/87
Pominięcie w postanowieniu o podziale majątku wspólnego małżonków wierzytelności z tytułu nakładów poczynionych z tego majątku – w czasie trwania wspólności majątkowej – na nieruchomość stanowiącą własność osoby trzeciej nie pozbawia żadnego z małżonków (byłych małżonków) możliwości dochodzenia połowy tej wierzytelności.
Uzasadnienie
Podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami dotyczy całej masy majątkowej, która stosownie do okoliczności może obejmować różnego rodzaju rzeczy i prawa majątkowe oraz związane z nimi zobowiązania. Z mocy wyraźnego przepisu art. 45 § 1 kro obejmuje on również rozliczenia między małżonkami z tytułu wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątki odrębne każdego z małżonków, jak również z majątków odrębnych (z majątku odrębnego jednego z małżonków) na majątek wspólny. W przypadku dokonywania podziału w drodze umowy, podział nie musi obejmować wszystkich składników, gdyż dopuszczalny jest dział częściowy, tym samym małżonkowie mogą wyłączyć rozliczenia z tytułu nakładów, o jakich mowa w art. 45 § 1 kro, z umowy działowej, postanawiając, iż rozliczeń tych dokonają w przyszłości.
Inaczej przedstawia się to zagadnienie w przypadku sądowego podziału majątku wspólnego, który z reguły powinien obejmować cały majątek (art. 46 kro w związku z art. 1038 kc). W takim przypadku objęcie podziałem rozliczeń przewidzianych w art. 45 kro jest obligatoryjne.
W związku zaś z unormowaniem zawartym w art. 567 § 3 kpc nakazującym stosowanie do postępowania o podział majątku wspólnego odpowiednich przepisów o dziale spadku przyjąć należy – na podstawie art. 618 § 2 kpc w związku z art. 686 i 688 kpc – że dochodzenie roszczeń z tytułu wzajemnych rozliczeń nie jest możliwe po uprawomocnieniu się postanowienia o podziale majątku wspólnego, chociażby roszczenia te nie były zgłoszone w toku postępowania działowego i nie zostały objęte postanowieniem działowym.
Roszczenie o zwrot nakładów dokonanych przez małżonków z majątku wspólnego, w czasie trwania wspólności, na nieruchomość stanowiącą własność osoby trzeciej wchodzi w skład majątku wspólnego i jako prawo majątkowe powinno ono być objęte postępowaniem o podział majątku wspólnego (Sąd Najwyższy w uchwale SN z dnia 3 kwietnia 1970 r. III CZP 18/70 OSNCP 1971/2 poz. 18 przyjął, że wierzytelność taka „jest objęta” jako składnik majątku wspólnego postępowaniem o podział tego majątku, natomiast w uzasadnieniu uchwały z dnia 19 grudnia 1973 r. III CZP 65/73 OSNCP 1974/10 poz. 164 zajął stanowisko mniej rygorystyczne, stwierdzając, iż nie ma „przeszkód prawnych, aby tego rodzaju roszczenie zostało objęte postępowaniem o podział majątku wspólnego”).
Nieobjęcie postępowaniem i postanowieniem o podziale majątku wspólnego wierzytelności z tytułu nakładów poczynionych z majątku wspólnego na nieruchomość należącą do osoby trzeciej pociąga za sobą niemożność zgłaszania roszczeń z tego tytułu przez jedno z małżonków (byłych małżonków) przeciwko drugiemu z małżonków, chyba że z ważnych powodów podziałem objęto jedynie część majątku wspólnego, jak również, niemożność powoływania się przez jedno z małżonków nawet w stosunku do osoby trzeciej na to, iż udział jego w nakładach był większy niż drugiego z małżonków (chyba że zapadło orzeczenie o ustaleniu nierównych udziałów), nie pozbawia natomiast żadnego z małżonków (byłych małżonków) możliwości dochodzenia od osoby trzeciej połowy (określonej ułamkowo części) wierzytelności. Orzeczenie o podziale majątku wspólnego nie rozstrzyga i rozstrzygać nie może stosunku spornego między osobą trzecią i uczestnikami postępowania działowego i osoba trzecia w żadnym wypadku nie może powoływać się na postanowienia art. 567, art. 618, art. 686 i 688 kpc.
Powyższe względy uzasadniają odpowiedź udzieloną w sentencji uchwały.
Odmiennej odpowiedzi nie uzasadnia wynikająca z akt sprawy okoliczność, że nakłady z majątku wspólnego poczynione zostały na nieruchomość należącą nie w całości do osoby trzeciej, ale stanowiącą współwłasność takiej osoby i jednego z małżonków. Nieobjęcie postanowieniem o podziale majątku wierzytelności przysługującej wobec dwóch dłużników (żony i teściowej), z tytułu nakładu na nieruchomość stanowiącą współwłasność, pozbawia małżonka możliwości dochodzenia wierzytelności jedynie od żony, nie ogranicza natomiast jego uprawnień w stosunku do teściowej, będącej osobą trzecią i ponoszącej odpowiedzialność za istniejący (ciążący na nieruchomości) dług.