Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna
z dnia 8 maja 2000 r.
V CKN 29/2000
Obciążenie długiem małżonka-poręczyciela jego udziału w nieruchomości należącej do masy majątkowej powstałej po ustaniu wspólności może być bezskuteczne wobec drugiego małżonka jeżeli naruszało jego uprawnienia wynikające z przepisów o podziale majątku wspólnego. O tej bezskuteczności orzeka sąd w postępowaniu o podział majątku.
Pod pojęciem interesu prawnego w rozumieniu art. 189 kpc należy rozumieć potrzebę uzyskania wyroku odpowiedniej treści, wywołaną rzeczywistym naruszeniem albo zagrożeniem określonej sfery prawnej.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny we W. wyrokiem z dnia 27 lutego 1998 r. oddalił apelację powódki od wyroku Sądu Wojewódzkiego w J. G. oddalającego jej żądanie o unieważnienie umowy poręczenia zawartej przez pozwanego Jana D. z Bankiem Spółdzielczym w L. Ś.
Aprobując ustalenia faktyczne i ocenę jurydyczną Sądu Wojewódzkiego, Sąd Apelacyjny oparł rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach i wnioskach. Ustawowa wspólność małżeńska Teresy i Jana D. została zniesiona z dniem 1 lipca 1991 r., a następnie małżeństwo ich zostało rozwiązane przez rozwód. W dniu 23 marca 1993 r. pozwany J. D. zawarł z wymienionym Bankiem umowę poręczenia kredytu obrotowego w kwocie 800 milionów zł przed denominacją, o czym powódka dowiedziała się z upomnienia skierowanego przez Bank do pozwanego J. D. w lipcu 1993 r. Na 1/2 udziału pozwanego w objętej współwłasnością nieruchomości położonej w L. ustanowiono w 1994 r. hipotekę przymusową na rzecz tego Banku.
Postanowieniem Sądu Rejonowego w L. z dnia 6 maja 1997 r. dokonano podziału majątku wspólnego byłych małżonków T. i J. D. przez przyznanie wymienionej nieruchomości J. D., a powódce ruchomości z jednoczesnym zasądzeniem na jej rzecz spłaty.
W świetle takich ustaleń Sąd Apelacyjny uznał trafność rozstrzygnięcia Sądu Wojewódzkiego, że wobec zniesienia wspólności majątkowej małżeńskiej powódki i pozwanego J. D. przed poręczeniem przez niego kredytu i nieskierowaniem przez Bank egzekucji do majątku powódki nie ma ona interesu prawnego w stwierdzeniu nieważności umowy poręczenia i nie może skutecznie zarzucać tej nieważności z tej przyczyny, że umowa została zawarta bez jej wiedzy i zgody. Skoro nastąpił już podział majątku wspólnego nie zachodzi niepewność co do stanu prawnego, ani też nie są zagrożone prawa powódki ponieważ Bank nie kieruje egzekucji do jej majątku. Zdaniem Sądu Apelacyjnego trudności w uzyskaniu przez skarżącą zasądzonej na jej rzecz spłaty orzeczeniem o podziale majątku nie stwarzają po jej stronie interesu prawnego w rozumieniu art. 189 kpc w żądaniu ustalenia nieważności umowy. Mogą one stwarzać jedynie interes faktyczny wyrażający się w założeniu, że gdyby do poręczenia nie doszło pozwany J. D. swobodnie dysponowałby nieruchomością i miałby środki na uregulowanie spłaty.
Powódka w kasacji opartej na obu podstawach wymienionych w art. 393[1] kpc zarzuciła naruszenie art. 46 kro w związku z art. 1036 kc przez pominięcie okoliczności, iż rozporządzenie przez jednego z małżonków po ustaniu wspólności jego udziałem w nieruchomości narusza uprawnienia drugiego małżonka wynikające z przepisów o podziale majątku wspólnego.
Z przepisów procesowych zarzuciła naruszenie art. 189 kpc przez przyjęcie po jej stronie braku stanu niepewności i zagrożenia w sferze jej praw. W konkluzji wniosła o uchylenie wyroków Sądów obu instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W sytuacji, gdy skarżąca nie zarzuca naruszenia przepisów postępowania przez poczynienie wadliwych ustaleń, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, dla oceny trafności zarzutu naruszenia prawa materialnego miarodajny jest stan faktyczny przyjęty za podstawę wydania zaskarżonego wyroku.
W ustalonym stanie faktycznym zarzut naruszenia przepisu art. 46 kro w związku z art. 1036 kc jest chybiony. Skarżąca dopatruje się naruszenia tych przepisów w uznaniu przez Sądy obu instancji, że samodzielność małżonka do rozporządzania udziałem w majątku wspólnym po ustaniu wspólności ustawowej nie doznaje ograniczenia i na poparcie tego zarzutu odwołała się do uchwały składu siedmiu sędziów SN z dnia 15 października 1962 r. 1 CO 22/62 (OSNCP 1964/1 poz. 2) stwierdzającej, że zbycie przez małżonka po ustaniu wspólności ustawowej jego udziału w przedmiocie, który był objęty wspólnością ustawową, jest bezskuteczne o tyle, o ile narusza uprawnienia drugiego małżonka wynikające z przepisów o podziale wspólnego majątku małżonków.
Nie można wprawdzie odmówić racji skarżącej, że przy rozporządzaniu przez małżonka udziałem w poszczególnych przedmiotach wchodzących w skład masy majątkowej po ustaniu wspólności ustawowej należy stosować przez analogię przepis art. 1036 kc. Jednakże uszło jej uwagi, że jakkolwiek według ugruntowanego w orzecznictwie poglądu poręczenie przez jednego z małżonków pociąga za sobą odpowiedzialność majątkiem wspólnym i dlatego obciążenie długiem małżonka-poręczyciela jego udziału w nieruchomości należącej do masy majątkowej powstałej po ustaniu wspólności może być bezskuteczne wobec drugiego małżonka, jeżeli naruszało jego uprawnienia wynikające z przepisów o podziale majątku wspólnego, lecz o tej bezskuteczności orzeka sąd w postępowaniu o podział majątku. Tymczasem podział wspólnego majątku skarżącej i b. małżonka J. D. został dokonany wymienionym na wstępie prawomocnym orzeczeniem sądowym w 1997 r. co czyni bezzasadnym zarzut naruszenia powołanych przepisów prawa materialnego.
Nie może też odnieść skutku zarzut naruszenia art. 189 kpc. Stanowisko Sądu Apelacyjnego, który w ślad za Sądem Wojewódzkim przyjął brak interesu prawnego skarżącej w żądaniu ustalenia nieważności umowy, nie może być skutecznie zwalczane.
Interes prawny w rozumieniu art. 189 kpc jest kategorią obiektywną, zatem pod jego pojęciem należy w procesie rozumieć potrzebę uzyskania wyroku odpowiedniej treści, wywołaną rzeczywistym naruszeniem albo zagrożeniem określonej sfery prawnej. Musi to być jednak potrzeba obiektywna w świetle obowiązujących przepisów tj. rzeczywiście istniejąca i uzasadniona, a nie tylko wynikająca z subiektywnego zapatrywania strony, które nie decyduje o prawnym charakterze interesu. Tymczasem w ustalonym stanie faktycznym żadna z tych przesłanek warunkujących interes nie została spełniona. Stan prawny nieruchomości obciążonej hipoteką przymusową z tytułu poręczenia jest jasny, bowiem w wyniku podziału majątku własność tej nieruchomości została przyznana pozwanemu J. D. Powoływane przez skarżącą trudności w uzyskaniu spłaty zasądzonej orzeczeniem o podziale majątku jak trafnie przyjął Sąd Apelacyjny uzasadniają jedynie interes faktyczny a nie prawny.
Z tych przyczyn kasację pozbawioną uzasadnionych podstaw, oddalono (art. 393[12] kpc).