Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego – Ośrodek Zamiejscowy w Łodzi
z dnia 3 marca 1998 r.
I SA/Łd 1044/96
Przedmiotem małżeńskiej wspólności majątkowej nie są wyłącznie poszczególne rzeczy, ale masa majątkowa, w skład której wchodzą rzeczy ruchome, nieruchomości oraz inne przedmioty majątkowe. Każdy z małżonków po ustaniu wspólności majątkowej może rozporządzać swym udziałem w całości masy majątkowej, o ile nie narusza to uprawnień drugiego małżonka i tylko w takim zakresie, w jakim prawo to mu przysługuje.
Uzasadnienie
Decyzją z dnia 1 kwietnia 1996 roku nr UPO/730/z/9/96 Urząd Skarbowy we W. ustalił Leszkowi R. zobowiązanie w podatku od towarów i usług za okres od czerwca do października 1994 roku z rozbiciem na każdy miesiąc na łączną kwotę 2.305,30 zł oraz zwiększył podatek należny od niezaewidencjonowanej sprzedaży o 100% stosując art. 27 ust. 5 pkt 1 ustawy o VAT.
Na skutek odwołania wniesionego przez podatnika Izba Skarbowa we W. decyzją z dnia 18 czerwca 1996 roku nr PP/732/91/96 utrzymała zaskarżoną decyzję w mocy. Organ odwoławczy ustalił, że podatnik i jego żona Anna R. w dniu 27 czerwca 1994 roku zawarli umowę o wyłączeniu wspólności majątkowej małżeńskiej. W dniu 30 czerwca 1996 roku sporządzili umowę sprzedaży w formie aktu notarialnego, mocą której Anna R. nabyła za cenę 336.167.116 złotych przedmioty wymienione w § 2 pkt I.II i II tego aktu. Wśród tych rzeczy znajdowały się środki trwałe stanowiące majątek firmy „K.” o wartości 304.834.233 starych złotych. Wartość udziału skarżącego w tym zakresie objętego wspólnością ustawową wynosiła 152.417.116 starych złotych. Sprzedaż tych towarów podlegała opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, który nie został uiszczony.
W dniu 18 grudnia 1995 roku małżonkowie R. złożyli, w formie aktu notarialnego oświadczenie, że maszyny i urządzenia stanowiące środki trwałe firmy „K.” nie zostały faktycznie zbyte przez skarżącego jego żonie i nadal pozostają własnością tej firmy.
Zdaniem Izby Skarbowej oświadczenie to nie może być uznane za skuteczne. Zawarta umowa sprzedaży była ważna i obowiązująca, a sprzedaż środków trwałych podlegała opodatkowaniu podatkiem VAT. O ważności umowy sprzedaży świadczą inne czynności dokonane przez skarżącego np. dotyczące zbycia jego udziału w nieruchomości objętej uprzednio wspólnością ustawową.
W skardze skierowanej do Naczelnego Sądu Administracyjnego podatnik wniósł o uchylenie zaskarżonej decyzji jako niezgodnej z prawem i stanem faktycznym sprawy. Wskazał, iż wymienione w akcie notarialnym maszyny nigdy faktycznie nie przeszły na własność jego żony, pozostają w firmie i są ujęte w stanie księgowym. Oznacza to, że zawarta umowa sprzedaży nie została zrealizowana, a ostateczna wola stron umowy została potwierdzona oświadczeniem z dnia 18 grudnia 1995 roku. Odmienna interpretacja naruszałaby zasadę swobody umów. Nie może także być skuteczna umowa użyczenia maszyn z dnia 1 lipca 1994 roku, gdyż nie została podpisana przez Annę R.
W odpowiedzi na skargę Izba Skarbowa we W. wniosła o jej oddalenie argumentując jak w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.
Naczelny Sąd Administracyjny zważył co następuje:
Zaskarżona decyzja przy ustalonym dotychczas stanie faktycznym i prawnym nie może być uznana za prawidłową, choć z innych przyczyn niż wskazane w skardze. Sąd jednak wyszedł poza granice skargi w oparciu o treść art. 51 ustawy z dnia 11 maja 1995 roku o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz. U. 1995 r. Nr 74 poz. 368 ze zm.).
Podstawą rozstrzygnięcia w sprawie niniejszej winien być precyzyjnie ustalony stan faktyczny. Niepełne bądź wybiórcze dokonanie ustaleń może bowiem doprowadzić do dokonania ustaleń sprzecznych z obowiązującą w postępowaniu administracyjnym zasadą prawdy obiektywnej. Takie naruszenie zasad procedury może doprowadzić do innego rozstrzygnięcia od tego, które powinno zapaść na podstawie prawidłowych ustaleń.
Argumentacja prawna organów skarbowych zawarta w uzasadnieniu decyzji obu instancji jest poprawna, ale nie koreluje ona wprost z treścią dokonanych w sprawie ustaleń.
Bezsporne jest, że małżonkowie R. w czerwcu 1994 roku zawarli umowę o wyłączeniu wspólności ustawowej. Od tego momentu do majątku, który był objęty tą wspólnością w myśl art. 42 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (Dz. U. 1964 r. Nr 9 poz. 59 ze zm.) stosuje się przepisy o współwłasności w równych częściach ułamkowych. Przedmiotem tej wspólności nie są zatem wyłącznie poszczególne rzeczy, ale masa majątkowa, w skład której wchodzą rzeczy ruchome, nieruchomości oraz inne przedmioty majątkowe. Każdy z małżonków po ustaniu wspólności majątkowej może rozporządzać swym udziałem w całości masy majątkowej, o ile nie narusza to uprawnień drugiego małżonka i tylko w takim zakresie, w jakim prawo to mu przysługuje. Tymczasem w dniu 30 czerwca 1994 roku na mocy umowy notarialnej skarżący sprzedał swej żonie Annie R. środki trwałe stanowiące majątek firmy „K.” stanowiące współwłasność majątkową małżeńską. Wartość tych środków określono w treści aktu notarialnego na kwotę 304.834.233 złote. Ponadto przedmiotem sprzedaży były rzeczy stanowiące wyposażenie mieszkania łącznej wartości 117.000.000 złotych oraz samochód osobowy marki BMW wartości 250.000.000 złotych a także prawo użytkowania wieczystego działki gruntu objęte wspólnością ustawową wraz ze wspólnością budynku w częściach ułamkowych za kwotę 37.000.000 złotych. Z brzmienia aktu nie wynika, aby przedmiotem sprzedaży był należący do skarżącego udział w całości masy majątkowej, a przeciwnie wymienione są poszczególne przedmioty określone w § 3 jako „objęte wspólnością ustawową”. Sformułowanie aktu notarialnego uniemożliwia jednoznacznie ustalenie zakresu i rozmiaru dokonanej między małżonkami transakcji. Wprawdzie dla potrzeb podatku VAT istotne znaczenie ma tylko zbycie środków trwałych należących do firmy „K.” opisanych w pkt III omawianego aktu notarialnego, ale nie można abstrahować od treści całej umowy, bowiem należy ocenić, czy wartość sprzedaży dokonanej między małżonkami nie przekracza wartości udziału we wspólności przypadającej skarżącemu, a w konsekwencji, czy zawarta umowa jest prawnie skuteczna.
Trudno także zgodzić się z tezą wyrażoną w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji, że oświadczenie małżonków R. zawarte w akcie notarialnym z dnia 18 grudnia 1995 roku o tym, że majątek firmy „K.” nadal stanowi współwłasność majątkową małżeńską nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Stanowisko to, choć być może słuszne nie zostało poparte żadnymi dowodami. Dla pełnego wyjaśnienia sprawy należało przeprowadzić postępowanie dowodowe mające na celu wyjaśnienie skuteczności i ważności zawartej w dniu 30 czerwca 1994 roku umowy sprzedaży. Powołanie się na fakt, iż odwołujący nie przedłożyli dowodów wskazujących, że dokonana czynność cywilno-prawna jest nieważna nie może być uznane za wystarczające. Obowiązek przeprowadzenia całego postępowania co do wszystkich istotnych okoliczności spoczywa na organie i nie może być przerzucony na stronę. Ciężar dowodu na mocy art. 77 § 1 kpa obciąża organ administracyjny. Jeżeli zatem nawet strona przedstawi niepełny materiał dowodowy organ z własnej inicjatywy powinien go uwzględnić.
Zawarta między stronami umowa sprzedaży rzeczy ruchomych oznaczonych co do tożsamości ma charakter konsensualny (art. 155 § 1 kc). Oznacza to, że własność rzeczy przechodzi na nabywcę przez sam fakt zawarcia umowy, bez potrzeby przeniesienia posiadania. Jednakże w treści aktu (§ 4 aktu z 30 czerwca 1994 roku) zawarte jest oświadczenie Anny R., iż wymienione wyżej przedmioty ma w swoim posiadaniu. Jest to o tyle zrozumiałe, że była ich współwłaścicielką. Dlatego też szczególnego wyjaśnienia wymagało oświadczenie z dnia 18 grudnia 1995 roku, iż należące do firmy „K.” maszyny i urządzenia nie zostały faktycznie zbyte przez skarżącego na rzecz jego żony. Należało zapoznać się ze stanowiskiem przynajmniej stron umowy, aby ustalić ich zamiar i wolę w dacie składania tych dwóch różnych oświadczeń. Ocena tych dowodów pozostawiona będzie do decyzji organów administracyjnych w ramach przysługujących im uprawnień. Nie może ona jednak polegać na pominięciu dowodu z treści aktu notarialnego z dnia 18 grudnia 1995 roku bez jakiegokolwiek umotywowania.
Mając powyższe na uwadze Sąd, na podstawie art. 22 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 pkt 3 w zw. z art. 55 ust. 1 cytowanej wyżej ustawy o NSA orzekł jak w sentencji.