Uchwała SN III CZP 42/71 z dnia 16 lipca 1971 r.

Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna
z dnia 16 lipca 1971 r.
III CZP 42/71
Przepis art. 43 § 2 kro ma zastosowanie również w wypadku, gdy małżonkowie w zawartej przed wejściem w życie kodeksu rodzinnego z 1950 r. umowie nabycia nieruchomości stanowiącej ich dorobek określili swe udziały w nieruchomości w częściach ułamkowych.
Uzasadnienie
Notarialną umową sprzedaży z dnia 10 lutego 1949 r. nr rep. 152/49 Maria W. sprzedała Wiktorii S. i jej mężowi Piotrowi S. – na ich wspólną po połowie własność – nieruchomość położoną w N. przy ul. Traugutta 1. Na podstawie tej umowy prawo własności tej nieruchomości wpisano w dziale II księgi wieczystej Kw. Nr 48 gm. kat. N. na rzecz Piotra S. i Wiktorii S. po połowie.
Wyrokiem Sądu Powiatowego w Tarnowie z dnia 13 czerwca 1966 r. orzeczono rozwód tego małżeństwa. Wiktoria S. w związku z ustaniem wspólności ustawowej w następstwie rozwodu żądała przyznania jej na wyłączną własność całej powyższej nieruchomości twierdząc, że całą cenę kupna zapłaciła ze swego majątku osobistego (w rozumieniu art. 16 prawa małżeńskiego majątkowego z 1946 r.), a Piotr S. niczym się nie przyczynił do nabycia tej nieruchomości.
Sąd Powiatowy w Nowym Sączu postanowieniem z dnia 3 czerwca 1970 r. przyznał całą powyższą nieruchomość na własność Wiktorii S. na podstawie art. 43 § 2 kro.
W związku z rewizją Piotra S. Sąd Wojewódzki w Krakowie postanowieniem z dnia 13 maja 1971 r. w trybie art. 391 § 1 kpc przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia przytoczone w sentencji uchwały zagadnienie prawne.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
W chwili zawarcia umowy sprzedaży z dnia 10 lutego 1949 r. ówcześni małżonkowie Piotr S. i Wiktoria S. podlegali ustawowemu ustrojowi majątkowemu określonemu w przepisach art. 14-29 prawa małżeńskiego majątkowego z 1946 r. W myśl art. 15 prawa małżeńskiego majątkowego każdy z małżonków zachowywał swój majątek osobisty i dorobkowy, a dopiero dorobek małżonków, jaki okaże się po ustaniu ustroju ustawowego, stanowi ich wspólną własność w równych częściach. Prawu małżeńskiemu majątkowemu z 1946 r. nie znane było zatem pojęcie „wspólności ustawowej” jako współwłasności łącznej, wprowadzone później w art. 21 kr z 1950 r., a następnie w art. 31 kro z 1964 r., i dlatego jeżeli małżonkowie nabyli jakąś rzecz, to powstawała między nimi współwłasność w częściach ułamkowych (art. 78 pr. rzecz.).
W myśl art. XVIII przep. wprow. kr z 1950 r., jeżeli w chwili wejścia w życie kodeksu rodzinnego stosunki majątkowe małżonków podlegały ustrojowi ustawowemu przewidzianemu w prawie małżeńskim majątkowym z 1946 r., przepisy kodeksu rodzinnego o wspólności ustawowej stosuje się do istniejącego jeszcze majątku dorobkowego małżonków bez względu na czas jego nabycia. Z kolei w myśl art. VIII przep. wprow. kro z 1964 r., jeżeli w chwili wejścia w życie kodeksu rodzinnego i opiekuńczego stosunki majątkowe między małżonkami podlegały wspólności ustawowej w rozumieniu kodeksu rodzinnego z 1950 r., to składniki majątku małżonków istniejące w chwili wejścia w życie kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zalicza się od tej chwili do majątku wspólnego albo do majątku odrębnego stosownie do przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
W związku z tym skoro stosunki majątkowe małżonków podlegały w chwili wejścia w życie kodeksu rodzinnego z 1950 r. ustrojowi ustawowemu przewidzianemu w prawie małżeńskim majątkowym, to ich majątek dorobkowy istniejący w dniu 1 października 1950 r. został objęty wspólnością ustawową z art. 21 i nast. kr z 1950 r., a następnie z dniem 1 stycznia 1965 r. – wspólnością ustawową z art. 31 i nast. kro z 1964 r. Wspólność ustawowa jest wspólnością łączną (art. 196 kc), a nie ułamkową i dlatego z chwilą objęcia określonej rzeczy – jako stanowiącej dorobek – tą wspólnością ustała między małżonkami współwłasność w częściach ułamkowych tego majątku, ustalona pod rządem ustawowego ustroju majątkowego określonego w przepisach prawa małżeńskiego majątkowego z 1946 r. Jeżeli więc wspólność ustawowa ustała dopiero po wejściu w życie kodeksu rodzinnego i opiekuńczego z 1964 r. i sąd ustali na podstawie art. 32 i nast. kro w związku z art. VIII przep. wprow. kro, że dana rzecz nabyta przez małżonków w częściach ułamkowych przed wejściem w życie kodeksu rodzinnego z 1950 r. wchodziła w skład ich majątku wspólnego (wspólność ustawowa), to zgodnie z art. 43 § 2 kro każdy z małżonków może z ważnych powodów żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym obejmującym również tę rzecz nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Ustalając ten stopień przyczynienia się małżonków, Sąd powinien na tle całokształtu materiału dowodowego ocenić, jakie znaczenie należy przypisać zawartemu w umowie sprzedaży zgodnemu oświadczeniu małżonków, że daną nieruchomość kupują na wspólną po połowie własność (art. 233 § 1 kpc).