Postanowienie SN III CRN 475/87 z dnia 26 stycznia 1988 r.

Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna i Administracyjna
z dnia 26 stycznia 1988 r.
III CRN 475/87
Jeżeli spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu należące do majątku odrębnego małżonka zostanie w czasie trwania wspólności ustawowej przekształcone na prawo własnościowe wchodzące w skład majątku wspólnego, to wartością nakładu z majątku odrębnego na majątek wspólny jest suma odpowiadająca wysokości należności przypadających osobie uprawnionej z art. 218 § 4 ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze (Dz. U. 1982 r. Nr 30 poz. 210 ze zm.).
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy ustalił, że w skład majątku dorobkowego wnioskodawcy i uczestniczki postępowania wchodzi m.in. spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, oznaczonego bliżej w sentencji postanowienia, które to prawo – dokonując podziału tego majątku – przyznał uczestniczce, a określając nakład z jej majątku odrębnego na majątek wspólny na kwotę 21.600 zasądził od niej na rzecz wnioskodawcy dopłatę w wysokości 795.265 zł.
Stosownie do ustaleń faktycznych Sądu Rejonowego przedmiotowy lokal mieszkalny otrzymała uczestniczka postępowania przed zawarciem związku małżeńskiego na zasadzie spółdzielczego prawa lokatorskiego, mając zgromadzony wkład w kwocie 21.600 zł. Po zawarciu związku małżeńskiego powyższe prawo lokatorskie strony – stosownie uzupełniając wkład – przekształciły na własnościowe, stąd weszło ono w skład ich dorobku. Orzekając o dopłacie Sąd ten zaliczył jako nakład z majątku odrębnego uczestniczki na majątek wspólny wymienioną kwotę 21.600 zł.
Rewizję uczestniczki postępowania, kwestionującą m.in. ustalenia w przedmiocie wartości nakładów z majątku odrębnego oraz brak rozłożenia na raty zasądzonej dopłaty, Sąd Wojewódzki oddalił. Zdaniem Sądu Wojewódzkiego, rozliczenie nakładów powinno nastąpić zgodnie z zasadą nominalizmu, a odmowa zastosowania spłat ratalnych uzasadniona jest tym, że uczestniczka przyznanego jej lokalu nie wykorzystuje i ma możliwość jego zbycia.
Powyższe postanowienie Sądu Wojewódzkiego zaskarżył rewizją nadzwyczajną, złożoną z urzędu, Minister Sprawiedliwości z wnioskiem o jego uchylenie, jak również o uchylenie wymienionego postanowienia Sądu Rejonowego w Białymstoku w części ustalającej wartość nakładu z majątku odrębnego uczestniczki na majątek dorobkowy oraz w części zasądzającej od niej na rzecz wnioskodawcy dopłatę, a także w zakresie orzeczenia o kosztach postępowania i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu.
Rewizja nadzwyczajna zarzuca rażące naruszenie prawa – art. 3 § 2, 213 § 1, 316 § 1, 387 i 388 § 1 kpc w związku z art. 13 § 2 kpc, art. 567 § 1 kpc, art. 45 § 1 kro oraz art. 5 kc.
Rewidujący – z powołaniem dotychczasowego orzecznictwa Sądu Najwyższego, a zwłaszcza uchwały z dnia 16 grudnia 1980 r. III CZP 46/80 (OSNCP 1981/11 poz. 206) – wskazuje na kształtującą się zasadę waloryzacji nakładów z majątku odrębnego małżonków na majątek wspólny czy z majątku wspólnego na odrębny. W konkretnej sprawie brak waloryzacji prowadzi do sprzecznego z zasadami współżycia społecznego pokrzywdzenia tego małżonka, którego lokatorskie prawo do lokalu uległo przekształceniu na własnościowe w takich warunkach, że weszło do dorobku. Zdaniem rewidującego, wartość nakładu z majątku odrębnego na majątek wspólny, dokonanego w taki sposób, jak w sprawie niniejszej, powinna być określona na zasadach wynikających z przepisu art. 218 § 4 prawa spółdzielczego. Kwestionuje też rewizja nadzwyczajna odmowę rozłożenia na raty zasądzonej dopłaty jako dokonaną bez wyjaśnienia przyczyn, dla których uczestniczka przedmiotowego w sprawie lokalu nie wykorzystuje.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Utrwalony jest już pogląd, że wartość wchodzącego w skład majątku dorobkowego spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu określana jest według zasad z art. 218 § 4 ustawy z dnia 16 września 1982 r. – prawo spółdzielcze – Dz. U. 1982 r. Nr 30 poz. 210 ze zm. (patrz m.in. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 25 października 1983 r. III CZP 50/83 OSNCP 1984/5 poz. 72). Zauważyć należy, że również według tych samych zasad określa się wartość wkładu mieszkaniowego, łączącego się z ekspektatywą uzyskania lokatorskiego prawa do lokalu (patrz m.in. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 1985 r. III CZP 60/85 OSNCP 1986/11 poz. 172 i z dnia 22 stycznia 1986 r. III CZP 75/85 OSNCP 1986/12 poz. 202). Przyjęcie zasad z art. 218 § 4 prawa spółdzielczego także i do określenia wartości ekspektatywy uzasadnione zostało względami współżycia społecznego, gdyż zasada wartości nominalnej prowadziłaby do pokrzywdzenia tego z małżonków, który otrzymuje tylko spłatę. W praktyce zdarza się, że uprawnienia obojga małżonków do lokalu spółdzielczego powstają w wyniku wpłaty wkładu mieszkaniowego dokonanej w całości lub w części z majątku odrębnego jednego z nich. Najczęściej wpłaty takie dokonywane były przed wieloma laty, a ich sumy nominalne są wielokrotnie niższe od wkładów wymaganych obecnie lub waloryzowanych w myśl art. 218 § 4 prawa spółdzielczego. Zwrot takiego wkładu z mocy art. 45 § 1 kro tylko w wysokości jego sumy nominalnej prowadziłby do rażącego pokrzywdzenia wkładcy. Byłoby to bowiem zwrócenie osobie, wnoszącej istotną część, a niekiedy i całość sumy wymaganej w dacie wpłaty do uzyskania uprawnień do lokalu tylko nieznacznego jej ułamka w stosunku do sum wymagalnych obecnie, prowadząc do niczym nie uzasadnionej korzyści tego z małżonków, który bądź uzyskiwałby spłatę z majątku, w którego powstaniu nie uczestniczył, bądź byłby obciążony spłatą tej wartości ekonomicznej, którą wcześniej wniósł z własnego majątku.
Odnosząc powyższe rozważania do stanu faktycznego, takiego jak w sprawie niniejszej, należy przyjąć, że jeżeli spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu należące do majątku odrębnego małżonka zostanie w czasie trwania wspólności ustawowej przekształcone w prawo własnościowe, wchodzące w skład majątku wspólnego, to wartością nakładu z majątku odrębnego na majątek wspólny jest suma odpowiadająca wysokości należności przypadających osobie uprawnionej z art. 218 § 4 ustawy z dnia 16 września 1982 r. – prawo spółdzielcze (Dz. U. 1982 r. Nr 30 poz. 210 ze zm.). Te same bowiem względy, które uzasadniały przyjęcie „waloryzacji” ekspektatywy, uzasadniają stosowną waloryzację nakładów. Rozliczenie w postępowaniu działowym nakładów nie w ich wysokości nominalnej, lecz proporcjonalnie do ich wartości w porównaniu z wartością przedmiotu, którego dotyczą, nie jest w orzecznictwie rzeczą nową (patrz powołana już uchwała z dnia 16 grudnia 1980 r. III CZP 46/80 OSNCP 1981/11 poz. 206) i nie stoi w sprzeczności z zasadą nominalizmu dotyczącą zobowiązań ściśle pieniężnych, podczas gdy nakłady uwzględnia się tu w ramach całokształtu rozliczeń działowych i obliczenie ich wartości powinno być porównywalne z obliczeniami dotyczącymi wartości przedmiotu działu.
Przyjęcie jako wartości nakładów kwot odpowiadających należnościom z art. 218 § 4 prawa spółdzielczego wynika z tego, że taką właśnie kwotę otrzymałby małżonek, gdyby jego prawo wygasło bez przekształcenia na prawo własnościowe i wejścia do majątku wspólnego.
Sąd Wojewódzki – nie uwzględniając trafnego w myśl powyższych wywodów zarzutu rewizji co do rzeczywistej wartości nakładów z majątku odrębnego uczestniczki – rażąco naruszył przytoczone w rewizji nadzwyczajnej przepisy prawa, przy czym zauważyć należy, że Sąd Najwyższy podziela także zarzuty rewizji nadzwyczajnej co do braku należytego wyjaśnienia sprawy w zakresie sytuacji osobistej i materialnej uczestniczki, rzutującej na odmowę rozłożenia na raty zasądzonej dopłaty, a zwłaszcza przyczyn, dla których nie korzysta ona z przedmiotowego lokalu.
Z tych względów i z mocy art. 422 § 2 kpc należało uwzględnić rewizję nadzwyczajną jak w sentencji.
Sąd Najwyższy w obecnym składzie nie podziela odmiennych poglądów w przedmiocie obliczania wartości nakładów z majątku odrębnego na majątek wspólny, zwłaszcza poglądu, że wartością nakładu w postaci wkładu mieszkaniowego jest jedynie jego suma nominalna.