Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna i Administracyjna
z dnia 27 czerwca 1986 r.
III CZP 29/86
W sprawie o podział majątku wspólnego równowartością uprawnień wynikających z zawartej ze Skarbem Państwa umowy dzierżawy terenu pod budowę garażu, jest rynkowa wartość tych uprawnień, z uwzględnieniem okresu amortyzacji nakładów dokonanych z majątku wspólnego.
Uzasadnienie
Wskazując na brak normatywnego uregulowania kwestii wiążących się z przedstawionym zagadnieniem prawnym Sąd Wojewódzki uznał, że na tle budowy i korzystania z garażu wybudowanego na gruncie dzierżawionym od Skarbu Państwa mogą mieć miejsce różne sytuacji faktyczne, wskazał jednak, że także przed upływem okresu dzierżawy wątpliwości może budzić dobór kryteriów oceny wartości udziału tego z małżonków, które zostaje pozbawione dalszego korzystania z takiego garażu.
Podejmując uchwałę Sąd Najwyższy miał na uwadze, co następuje:
Zasada odnosząca się do spłaty równowartości rzeczy, która nie daje się podzielić i przyznana została przy podziale jednemu z uprawnionych, znajduje odpowiednie zastosowanie także w odniesieniu do innych niż własność uprawnień. W sprawie o podział majątku wspólnego takim uprawnieniem są m.in. prawa wynikające z umowy dzierżawy terenu pod budowę garażu, zawartej w czasie trwania wspólności ustawowej.
W okolicznościach sprawy umowa taka została zawarta w dniu 24 lipca 1980 r. i – stosownie do jej § 8 – wygasa ona „z mocy prawa” po upływie 10 lat od dnia 1 sierpnia 1980 r. Do tej zatem konkretnej sytuacji (art. 391 § 1 kpc) należy ograniczyć rozważania.
Spośród trzech wskazanych w pytaniu wariantów na pierwszym miejscu Sąd Wojewódzki wymienił wartość samego garażu. Wartość ta nie może być brana pod uwagę z tego względu, że – jak to wynika z § 5 umowy – wybudowany garaż stanowi własność Skarbu Państwa, jako właściciela gruntu. Sam garaż nie stanowiący własności małżonków nie jest więc przedmiotem podziału i nie jego wartość może być decydująca.
Wymieniona na drugim miejscu równowartość nakładów poniesionych z majątku wspólnego na pokrycie kosztów wybudowania takiego garażu również nie może stanowić właściwej podstawy oceny. W zawartej umowie bowiem nie przewidziano rozliczeń z tytułu tych nakładów, lecz przeciwnie – jak słusznie wskazał Sąd Wojewódzki – założono ich swoistą amortyzację w okresie trwania umowy.
Trzecia z przytoczonych możliwości została określona równowartością pożytków w postaci zaoszczędzonych wydatków związanych z ewentualnym najmem innego pomieszczenia garażowego. To kryterium wskazane zostało zapewne w związku z luźnymi zresztą sugestiami jednego z biegłych co do wartości wynajmu garażu, na tle zlecenia mu wydania opinii „dot. wyceny garażu”. Nieprzydatność tego kryterium wynika już z tego, że wymaga hipotetycznego założenia, iż w razie niezawarcia umowy dzierżawy i budowy doszłoby niewątpliwie do wynajęcia innego garażu za zapłatą umownego czynszu.
Istotne znaczenie więc należy przyznać okoliczności wynikającej zarówno z treści § 9 umowy, jak i pisma Miejskiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w O. oraz nie kwestionowanych twierdzeń co do takiej praktyki, a mianowicie do uprawnienia dzierżawcy do odpłatnego scedowania na osobę trzecią, za zgodą wydzierżawiającego, swoich uprawnień i obowiązków. Sprawia to bowiem, że uprawnienia wynikające z umowy w ich nie zamortyzowanej okresem użytkowania części mają określoną wartość rynkową, niezależną od uprzednio poczynionych nakładów na wzniesienie garażu, a także nie związaną z brakiem możliwości uzyskania zwrotu tych nakładów. O tyle zatem nietrafnie powołano w rewizji uczestnika postępowania jedno z orzeczeń Sądu Najwyższego dotyczące kwestii podziału wierzytelności z tytułu nakładów z majątku wspólnego poczynionych na grunt należący do osób trzecich, ale podlegających rozliczeniu po wygaśnięciu umowy.
Jeżeli zatem uprawnienia wynikające z tego rodzaju umów są przedmiotem obrotu, to przyjmowana w nim równowartość powinna być zgodnie z ogólnymi zasadami – przyjęta dla ustalenia wartości udziału i wysokości spłaty na rzecz tego z małżonków, któremu uprawnień tych w podziale nie przyznano. Ustalenia tej równowartości powinien dokonać sąd przy wykorzystaniu dowodu z opinii odpowiedniego biegłego, mając na uwadze odpowiadający pozostałemu jeszcze okresowi trwania umowy dzierżawy (a więc nieodpłatnego korzystania z garażu) okres niezamortyzowania nakładów z majątku wspólnego.
Z tych względów i na podstawie art. 391 kpc Sąd Najwyższy rozstrzygnął przedstawione zagadnienie prawne jak w podjętej uchwale.