Uchwała SN III CZP 51/82 z dnia 6 grudnia 1982 r.

Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna i Administracyjna
z dnia 6 grudnia 1982 r.
III CZP 51/82
Sąd Rewizyjny obowiązany jest uwzględnić powstałą w toku postępowania odwoławczego znaczną zmianę wartości składników majątkowych wchodzących w skład majątku wspólnego.
Uzasadnienie
W sprawie o podział majątku wspólnego toczącej się najpierw z udziałem byłych małżonków Jolanty I. i Leona I., a następnie z udziałem spadkobierców zmarłego w toku postępowania uczestnika postępowania, Sąd Rejonowy w S.Gd. postanowieniem z dnia 23 lipca 1982 r. ustalił, że w skład majątku wspólnego byłych małżonków wchodzi nieruchomość rolna o pow. 2,01 ha, szereg maszyn i urządzeń stosowanych w gospodarstwie sadowniczym, meble i sprzęty domowe, gotówka i zapasy towarowe, określił nakłady z majątku wspólnego na majątek odrębny Leona I. na kwotę 1.325.698 zł, a nakłady z majątku odrębnego wnioskodawczyni na majątek wspólny na kwotę 150.000 zł, ustalił, że długi obciążające majątek wspólny wynoszą 154.518 zł, a ogólna wartość majątku dorobkowego wynosi 3.426.241 zł i dokonał podziału majątku wspólnego w sposób sprecyzowany w dalszej części tego postanowienia, a mianowicie część dorobku przyznał na wyłączną własność Jolanty I., pozostałe zaś składniki tego majątku przyznał na współwłasność w częściach równych spadkobiercom Leona I., a dla uznania wartości nakładów Jolanty I. z jej majątku odrębnego na majątek wspólnoty przyznał jej od spadkobierców Leona I. dopłatę w kwocie 149.430 zł.
Powyższe postanowienie wnioskodawczyni Jolanta I. zaskarżyła rewizją, zarzucając m.in., że w toku postępowania rewizyjnego, a zwłaszcza z początkiem roku 1982 znacznie wzrosła wartość składników majątkowych i nakładów dokonanych z majątku wspólnego na majątek odrębny b. męża Leona I. Jako niesporne powoływano to, że z dniem 1 lutego 1982 r., na podstawie zarządzenia wojewody g. została wielokrotnie podwyższona cena gruntów.
W związku z tym zarzutem, godzącym w podstawę wyceny składników majątkowych, Sąd Wojewódzki w oparciu o art. 391 § 1 kpc przedstawił Sądowi Najwyższemu pytanie prawne sprecyzowane na wstępie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Wojewódzki podniósł trafnie w uzasadnieniu pytania prawnego, że w orzecznictwie utrwalony jest pogląd, iż zarówno w sprawach o podział spadku, jak i o podział majątku wspólnego, stan spadku czy majątku wspólnego ustala się na dzień otwarcia spadku, wzgl. ustania wspólności ustawowej, a jego wartość według cen z chwili dokonania działu spadku, wzgl. podziału majątku wspólnego. Stanowisko takie znajduje potwierdzenie w uchwale Pełnego Składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 1969 roku III CZP 12/69 OSNCP 1970/3 poz. 39) zawierającej wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w sprawach o dział spadku obejmującego gospodarstwo rolne, gdzie w tezie III zawarte zostało kategorycznie stwierdzenie, iż „oszacowanie gospodarstwa rolnego, jak również innych przedmiotów spadkowych następuje według cen w chwili działu, a nie w chwili otwarcia spadku”. Stanowisko to wypowiedziane zostało, również w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 27 września 1974 r. III CZP 58/74 (OSNCP 1975/6 poz. 90) stwierdzającej, że, „w dziale spadku na podstawie art. 1035 i nast. kc stan spadku ustala się według chwili otwarcia spadku, jego zaś wartość – według cen z chwili dokonania działu”. Wreszcie w uchwale z dnia 16 grudnia 1980 r. III CZP 46/80 (OSNCP 1981/11 poz. 206) wyrażone zostało zapatrywanie, że ułamkowy udział małżonków w wartości domu wybudowanego wspólnie w czasie trwania wspólności ustawowej, na gruncie wchodzącym w skład majątku odrębnego jednego z nich, określa się według cen rynkowych w chwili podziału majątku wspólnego. W uzasadnieniu tej ostatniej uchwały Sąd Najwyższy dał wyraz zapatrywaniu, że podział majątku wspólnego nie może prowadzić do wyniku krzywdzącego jednego z małżonków poprzez pozbawienie go korzyści wynikającej ze zmiany ceny rynkowej wspólnie wybudowanego budynku. Wobec zawartego w art. 46 kro, nakazu odpowiedniego stosowania w sprawach o podział majątku wspólnego przepisów o dziale spadku, zasadnie Sąd Wojewódzki odwołał się do orzecznictwa w tej materii. Za chwilę dokonania podziału majątku wspólnego, która decydować będzie o określeniu wartości składników majątkowych objętych podziałem, przyjąć należy zamknięcie rozprawy. Sąd, wydając orzeczenie, bierze bowiem za podstawę rozstrzygnięcia stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy (art. 316 § 1 kpc, który w postępowaniu nieprocesowym ma bezpośrednie zastosowanie z mocy art. 13 § 2 kpc). Nakaz orzeczenia na podstawie okoliczności istniejących w chwili zamknięcia rozprawy ma podstawowe znaczenie ze względu na zasadę prawdy obiektywnej (art. 3 § 2, art. 232 kpc). O znaczeniu, jakie ustawodawca przypisuje zagadnieniu prawidłowego rozstrzygnięcia sądowego, świadczy też dobitnie regulacja przyjęta w § 2 art. 316 kpc, według której zamknięta rozprawa powinna być na nowo otwarta, jeżeli istotne okoliczności ujawniły się dopiero po jej zamknięciu.
Nakazy w zakresie orzekania skierowane do Sądu I instancji, odnieść należy bezpośrednio także do Sądu rewizyjnego (por. art. 393 § 1 kpc, a także art. 385, art. 390 kpc). Oznacza to, że sąd rewizyjny nie może przejść do porządku nad nowymi okolicznościami wpływającymi na sposób podziału i rozliczania majątku wspólnego. Do okoliczności takich, które mogą w sposób istotny wpłynąć na podział i rozliczenie majątku wspólnego należy zaliczyć znaczną zmianę wartości wszystkich lub niektórych jego składników, będącą następstwem urzędowej zmiany cen, dokonanej w czasie pomiędzy wydaniem orzeczenia przez Sąd I instancji a rozstrzygnięciem sądu rewizyjnego. Nieuwzględnienie takiej zmiany cen mogłoby z reguły doprowadzić do pokrzywdzenia jednego z byłych małżonków, czemu sądy zobowiązane są przeciwdziałać (por. m.in. uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego – wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w zakresie stosowania przepisów o podziale majątku wspólnego małżonków w wypadku, gdy w skład tego majątku wchodzi spółdzielcze prawo do lokalu – z dnia 30 listopada 1974 r. III CZP 1/74 OSNCP 1975/3 poz. 37, teza VIII). To że sądy mają obowiązek dbać o to, aby orzeczenie nie naruszało w sposób rażący interesów osób uprawnionych znalazło bezpośrednio wyraz w art. 622 § 2 in fine kpc odnoszącym się do zniesienia współwłasności działu spadku (art. 688 kpc) i podziału majątku wspólnego (art. 567 § 3 kpc).
Zasady wyżej przedstawione przemawiają za stanowiskiem, że sąd rewizyjny w postępowaniu o podział majątku wspólnego nie może przejść do porządku nad znaczną zmianą wartości składników tego majątku powstałą w toku postępowania rewizyjnego. Przeciwnie, jest on obowiązany uwzględnić taką zmianę, zwłaszcza wtedy, gdy zmiana wartości, będących następstwem urzędowych zmian cen, jest znaczna. Odmienne stanowisko prowadziłoby do tego, że orzeczenie w przedmiocie podziału majątku wspólnego byłoby pozbawione realnych podstaw.
W uzasadnieniu pytania prawnego podniesiona została kwestia, czy zmiana wartości, o jakiej mowa, może uzasadniać podstawę zaskarżenia z art. 368 pkt 6 kpc. Sformułowanie tego przepisu wskazuje na to, że chodzi w nim o wszelkie nowe fakty i dowody, których strona nie mogła powołać w pierwszej instancji, bądź dlatego, że nie były jej znane, bądź z tego względu, że nastąpiły dopiero po wydaniu orzeczenia. Urzędowa zmiana cen dokonana po wydaniu orzeczenia mieści się w pojęciu nowych faktów, których strona nie mogła wcześniej powołać i dlatego też może stanowić podstawę zaskarżenia z art. 368 pkt 6 kpc.
Zakres podwyżek cen dokonanych z początkiem roku 1982 przyczynił się do takiego podwyższenia wartości składników majątkowych, że w zasadzie konieczne będzie ponowne określenie ich wartości i dokonanie rozliczenia według nowych cen. Podział i rozliczenie powinny być dokonane całościowo, w odniesieniu do wszystkich składników i w oparciu o jednolitą podstawę wyceny (aktualne ceny), gdyż stosowanie starych i nowych podstaw wyceny doprowadziłoby do wypaczenia rozstrzygnięcia i wydania orzeczenia niezrozumiałego dla społeczeństwa i sprzecznego z jego odczuciem sprawiedliwości. Obawa, iż uwzględnienie w postępowaniu rewizyjnym znacznej zmiany wartości w odniesieniu do wszystkich składników majątku wspólnego, w tym także nieruchomości, może doprowadzić do skutków niekorzystnych dla skarżącej, nie jest uzasadniona.
Mając to wszystko na uwadze Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi, jak w sentencji.

Call Now ButtonZADZWOŃ TERAZ