Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna i Administracyjna
z dnia 25 lipca 1986 r.
III CZP 37/86
Współmałżonek, który przed powstaniem wspólności ustawowej dokonał z majątku odrębnego nakładów na nieruchomość stanowiącą własność osób trzecich, może żądać zwrotu tych nakładów, jeżeli po powstaniu wspólności ustawowej nieruchomość ta weszła w skład majątku wspólnego, a małżonkowie w drodze umowy nie rozszerzyli wspólności ustawowej na tego rodzaju nakłady.
Uzasadnienie
Wnioskodawczyni Krystyna S. i uczestnik postępowania Andrzej S. zawarli związek małżeński w dniu 21 lutego 1976 r. Przed zawarciem małżeństwa uczestnik Andrzej S. podjął budowę domu jednorodzinnego na nieruchomości stanowiącej własność jego rodziców i wykonał większość prac przy tej budowie. Po zawarciu małżeństwa przez uczestnika, rodzice jego sprzedali w dniu 6 grudnia 1977 r. działkę, na której stał wspomniany nie wykończony dom, uczestnikowi i jego żonie Krystynie S. za cenę 30.000 zł. W umowie notarialnej zaznaczono, że działka została nabyta za pieniądze należące do majątku dorobkowego nabywców i że Andrzej S. wzniósł na tej działce własnym kosztem i staraniem dom jednorodzinny „w stanie surowym zamkniętym”. Nabywcy wykończyli dom na nabytej działce, częściowo ze środków pochodzących z majątku wspólnego, a częściowo z majątku odrębnego wnioskodawczyni.
Małżeństwo Andrzeja i Krystyny S. zostało rozwiązane przez rozwód w dniu 27 października 1982 r. W postępowaniu o podział majątku wspólnego byłych małżonków Sąd Rejonowy w Cieszynie ustalił, że uczestnik Andrzej S. dokonał ze swego majątku odrębnego nakładów wartości 3.282.669 zł na majątek wspólny przez postawienie budynku na wspólnie nabytej nieruchomości, przyznał tę nieruchomość na własność uczestnikowi dokonując rozliczenia z uwzględnieniem wymienionych nakładów uczestnika na majątek wspólny.
Wnioskodawczyni Krystyna S. kwestionowała w rewizji rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego twierdząc, iż z mocy umowy sprzedaży przedmiotowej działki z pobudowanym na niej domem nieruchomość ta weszła w całości do majątku wspólnego i wartość jej winna być rozliczona między wnioskodawczynią i uczestnikiem po połowie.
Przy rozpoznawaniu rewizji Sąd Wojewódzki przedstawił Sądowi Najwyższemu przytoczone na wstępie zagadnienie prawne.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 45 § 1 kro stanowi między innymi, że każde z małżonków może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczyniło ze swego majątku odrębnego na majątek wspólny. Z materiału sprawy wynika, że w chwili dokonywania nakładów w postaci budowy domu przez Andrzeja S. nieruchomość, na której budowany był dom, stanowiła własność rodziców uczestnika, a on sam nie pozostawał jeszcze w związku małżeńskim. Na tle takiego stanu faktycznego powstały wśród członków składu orzekającego Sądu Wojewódzkiego wątpliwości, czy można nakazać zwrot nakładów na budowę domu na rzecz uczestnika postępowania, skoro w czasie ich dokonywania nie istniała jeszcze wspólność majątkowa małżeńska między wnioskodawczynią i uczestnikiem postępowania.
Dokonanie nakładów na rzecz przez jej posiadacza może uzasadniać roszczenie wobec właściciela rzeczy o zwrot tych nakładów, jeśli zachodzą ku temu podstawy przewidziane w art. 226 i nast. kc. Sąd Rejonowy ustalił, że będący właścicielami przedmiotowej nieruchomości rodzice uczestnika postępowania nie kwestionowali jego prawa do zwrotu poczynionych nakładów, skoro w umowie sprzedaży tej nieruchomości zamieszczona została wzmianka o ich dokonaniu, a umówiona cena sprzedawanej nieruchomości nie zawierała równowartości dokonanych nakładów, co wynika z wysokości tej ceny. W tej sytuacji nabycie przez małżonków nieruchomości, na której uczestnik postępowania uprzednio poczynił nakłady, spowodowało, że nakłady te stały się nakładami uczestnika na majątku wspólnym, co nastąpiło z chwilą zawarcia umowy, a więc w czasie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej nabywców. Roszczenie o zwrot nakładów, jakie uczestnikowi przysługiwało poprzednio wobec jego rodziców jako właścicieli nieruchomości, z chwilą jej sprzedaży w opisanych wyżej warunkach przekształciło się w roszczenie znajdujące podstawę w przepisach art. 45 § 1 kro.
Małżonkowie mogliby zawrzeć umowę o rozszerzeniu wspólności ustawowej na tego rodzaju nakłady (art. 50 kro) i wówczas strona, która dokonała takich nakładów, nie mogłaby żądać ich zwrotu na podstawie art. 45 § 1 kro ani ustalenia z tego powodu nierównych udziałów w majątku wspólnym według przepisów art. 43 § 2 kro. Z braku takiej umowy żądanie zwrotu nakładów jest uzasadnione.
Z powyższych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 391 § 1 kpc podjął przedstawioną na wstępie uchwałę.