Wyrok SN I CKN 376/98 z dnia 25 stycznia 2000 r.

Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna
z dnia 25 stycznia 2000 r.
I CKN 376/98
1. Rozpoznanie żądania zwrotu nakładów z majątku wspólnego byłych małżonków na majątek odrębny jednego z nich oraz żądania ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym w trybie nieprocesowym (jako sprawy o podział majątku wspólnego) nie powoduje nieważności postępowania.
2. Zarzut kasacji naruszenia prawa materialnego nie może służyć kwestionowaniu prawidłowości ustaleń stanowiących podstawę wydania zaskarżonego orzeczenia.
3. Przepis art. 384 kpc (w zw. z art. 393[19] kpc) sprzeciwia się uwzględnieniu kasacji pomimo, iż byłoby to zgodne z jej wnioskiem.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 21 czerwca 1996 r. Sąd Rejonowy w B. dokonał podziału majątku wspólnego wnioskodawczyni i uczestnika postępowania, w skład którego wchodzą nakłady poczynione z majątku wspólnego na nieruchomość stanowiącą majątek odrębny uczestnika postępowania o wartości 31.458,66 zł. Podziału tego Sąd Rejonowy dokonał w ten sposób, że zasądził od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni spłatę w kwocie 15.729,33 zł i rozłożył ją na 3 określone co do wysokości raty płatne w terminie 3, 6 i 9 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia – z odsetkami ustawowymi w razie opóźnienia płatności którejkolwiek z rat. Ponadto postanowieniem tym Sąd oddalił wniosek uczestnika postępowania o ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym oraz orzekł o kosztach sądowych.
Po rozpoznaniu rewizji uczestnika postępowania od wymienionego postanowienia Sąd Wojewódzki w B. postanowieniem z dnia 3 października 1997 r. zmienił je w ten sposób, że ustaloną nim wartość nakładów z majątku wspólnego na majątek odrębny uczestnika postępowania określił na kwotę 20.856,63 zł i zasądzoną nim spłatę obniżył do kwoty 10.428,51 zł, rozkładając ją na 48 rat miesięcznych w wysokości po 217,26 zł, płatnych poczynając od października 1997 r., z odsetkami ustawowymi w razie opóźnienia płatności którejkolwiek z rat oraz zmienił zawarte w nim rozstrzygnięcie o kosztach sądowych, poza tym rewizję oddalił i orzekł o kosztach postępowania rewizyjnego. Postanowienie to jest wynikiem ustalenia, że nakład na majątek odrębny uczestnika postępowania objął kwotę około 35.000 zł, która to kwota pochodziła z pożyczki zaciągniętej w czasie trwania wspólności majątkowej łączącej wnioskodawczynię i uczestnika postępowania, ale została spłacona przez tego ostatniego po ustaniu wspólności. O wymienioną kwotę – odpowiednio przeliczoną – podlegała zatem obniżeniu wartość nakładu z majątku wspólnego na majątek odrębny uczestnika postępowania, a w konsekwencji – i wysokość spłaty należnej od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni. Orzekając o innym niż w postanowieniu sądu pierwszej instancji sposobie rozłożenia na raty zasądzonej spłaty, Sąd Wojewódzki miał na uwadze wysokość tej spłaty i sytuację majątkową zobowiązanego do jej świadczenia.
Wymienione postanowienie sądu drugiej instancji zaskarżyła kasacją wnioskodawczyni. Kasacja opiera się na obu podstawach przewidzianych w art. 393[1] kpc i zarzuca naruszenie art. 45 § 1 kro przez niewłaściwe zastosowanie oraz naruszenie art. 320 kpc. Wnioskiem kasacji jest żądanie zmiany zaskarżonego postanowienia i orzeczenie co do istoty sprawy tak jak orzekł sąd pierwszej instancji, ewentualnie uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Postępowanie o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami, które jest jednym ze szczególnych postępowań nieprocesowych (art. 566 i 567 kpc), wchodzi w grę tylko wówczas, gdy jest przedmiot tego postępowania, tj. majątek wspólny. Tymczasem w rozpoznawanej sprawie nie objęto podziałem żadnego składnika takiego majątku. Nakłady z majątku wspólnego na majątek odrębny jednego z małżonków nie stanowią bowiem składnika majątku wspólnego podlegającego podziałowi.
Ze względu na poczynienie nakładów z majątku wspólnego na majątek odrębny jednego z małżonków, drugiemu z nich przysługuje żądanie zwrotu tych nakładów (art. 45 § 1 kro), które może przybrać postać roszczenia o zasądzenie odpowiedniej sumy pieniędzy. Żądanie takie może być dochodzone przed sądem i w zasadzie powinno to nastąpić przy podziale majątku wspólnego (art. 45 § 1 kro). Jest ono wówczas rozpoznawane w postępowaniu o podział tego majątku (art. 567 § 1 kpc). Jednakże możliwe jest wcześniejsze rozstrzygnięcie o zwrocie nakładów z majątku wspólnego na majątek odrębny jednego z małżonków (art. 45 § 1 kro) i wówczas następuje to w postępowaniu procesowym (art. 13 § 1 kpc). W tym trybie podlega rozpoznaniu żądanie zwrotu nakładów z majątku wspólnego na majątek odrębny jednego z małżonków, gdy nie jest ono połączone z podziałem majątku wspólnego. Także żądanie ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym może być rozpoznane w postępowaniu o podział majątku wspólnego tylko wtedy, gdy postępowanie to prawidłowo się toczy (art. 567 § 1 kpc). Przed jego wytoczeniem właściwą drogą dla dochodzenia takiego żądania jest tryb procesu (art. 13 § 1 kpc).
Jak z powyższego wynika, zaskarżone postanowienie wydane zostało w sprawie, która z naruszeniem art. 13 § 1 kpc rozpoznana została w trybie nieprocesowym zamiast w procesie. Okoliczność ta nie powoduje jednakże nieważności postępowania, co należało rozważyć, gdyż rozpoznając sprawę w granicach kasacji nieważność postępowania Sąd Najwyższy bierze pod rozwagę z urzędu (art. 393[11] kpc).
2. Rozstrzygnięcie o wysokości nakładów z majątku wspólnego na majątek odrębny uczestnika postępowania i o kwocie „spłaty” zasądzonej od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni jest wynikiem własnych ustaleń poczynionych przez Sąd Wojewódzki co do okoliczności zaciągnięcia i zwrotu pożyczki, która została wykorzystana na sfinansowanie nadbudowy domu na nieruchomości stanowiącej odrębną własność (współwłasność) uczestnika postępowania. Z ustaleń tych Sąd Wojewódzki wyciągnął poprawny wniosek wyrażający się w uznaniu, że o sumę zwróconej pożyczki (po dokonaniu stosownych przeliczeń) podlega zmniejszeniu – w stosunku do przyjętej przez sąd pierwszej instancji – wartość nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek odrębny uczestnika postępowania i wysokość „spłaty” należnej z tego tytułu wnioskodawczyni od uczestnika. Rozstrzygnięcie, które jest wynikiem takiego wnioskowania, nie narusza art. 45 § 1 kro. O naruszeniu tego przepisu można by mówić jedynie wówczas, gdyby dokonane ustalenia nie dawały podstawy do przyjęcia, że poczynione zostały określone nakłady z majątku wspólnego na majątek odrębny uczestnika postępowania. Zarzut naruszenia prawa materialnego nie może służyć kwestionowaniu prawidłowości ustaleń stanowiących podstawę wydania orzeczenia zaskarżonego kasacją, do czego zdaje się zmierzać skarżąca.
Z uzasadnienia zaskarżonego postanowienia wynika – aczkolwiek nie zostało to wyraźnie wysłowione – że po ustaniu wspólności majątkowej łączącej wnioskodawczynię z uczestnikiem postępowania nie pozostały (jako składnik tego majątku) środki (zasoby pieniężne) uzyskane z wynajmu lokali w domu znajdującym się na nieruchomości stanowiącej majątek odrębny uczestnika postępowania. Zarazem prawidłowy jest pogląd Sądu Wojewódzkiego, że dochody jakie uczestnik postępowania uzyskał po ustaniu wspólności majątkowej z tytułu wynajmu lokali, o których mowa, nie podlegają rozliczeniu między byłymi małżonkami. Dochody te nie mogą zatem wpłynąć na kształt rozliczenia nakładu poczynionego z majątku wspólnego na majątek odrębny uczestnika postępowania. W rozstrzygnięciu, które jest wyrazem tego stanowiska, także nie można dopatrzyć się naruszenia art. 45 § 1 kro.
3. Rozłożenie na raty spłaty zasądzonej w wyniku zniesienia wspólności majątkowej ma swoją podstawę w art. 212 § 3 kc (w zw. z art. 46 kro i art. 1035 kc). Przepis ten wyłącza w tym zakresie stosowanie art. 320 kpc, na który powołał się Sąd Wojewódzki rozkładając na raty zasądzoną „spłatę”. Jak wynika z tego co powiedziano wyżej w pkt 1 zaskarżone postanowienie w istocie nie jest jednakże orzeczeniem o podziale majątku wspólnego, którym w wyniku tego podziału zasądzono na rzecz jednego z małżonków od drugiego odpowiednią spłatę, lecz jest wydanym z naruszeniem przepisów o postępowaniu procesowym orzeczeniem zasądzającym od uczestnika postępowania na rzecz wnioskodawczyni określoną kwotę tytułem rozliczenia nakładów z majątku wspólnego na majątek odrębny uczestnika. Podstawą rozłożenia na raty tej kwoty mógł zaś być tylko art. 320 kpc.
Zarzucając naruszenie ostatnio wymienionego przepisu i w związku z tym skarżąc postanowienie Sądu Wojewódzkiego w części zawierającej rozstrzygnięcie o rozłożeniu na raty zasądzonej „spłaty” oraz domagając się jego zmiany w tym zakresie przez takie orzeczenie jakie zapadło przed sądem pierwszej instancji, skarżąca nie przewidziała, że uwzględnienie tego wniosku może stać się dla niej niekorzystne w razie znacznego upływu czasu od wniesienia kasacji do chwili jej rozpoznania. Rozstrzygnięcie o rozłożeniu na raty zasądzonej „spłaty” takie, jakie zapadło przed sądem pierwszej instancji oznaczałoby mianowicie, że należność ta byłaby wymagalna dopiero po upływie 3 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia wydanego w sprawie, tj. od dnia wydania postanowienia przez Sąd Najwyższy, podczas gdy według zaskarżonego postanowienia należność ta stała się wymagalna już od października 1997 r. Przy wzięciu pod uwagę z jednej strony początkowej daty, od której biegną przyznane odsetki ustawowe od „spłaty” zasądzonej postanowieniem sądu pierwszej instancji i zaskarżonym postanowieniem oraz wysokości tych odsetek, a z drugiej strony okresu na jaki „spłata” ta została rozłożona na raty postanowieniem sądu pierwszej instancji i zaskarżonym postanowieniem, zmiana tego ostatniego postanowienia i orzeczenie tak jak orzekł w tej kwestii sąd pierwszej instancji pogorszyłoby sytuację wnioskodawczyni. Przepis art. 384 kpc (w zw. z art. 393[19] kpc) sprzeciwia się zatem uwzględnieniu kasacji w omawianym zakresie, pomimo iż byłoby to zgodne z wnioskiem kasacji.
Skoro z przytoczonych względów kasacja nie ma usprawiedliwionych podstaw, należało ją oddalić (art. 393[12] kpc).
Rozstrzygając o kosztach postępowania kasacyjnego (art. 108 § 1 kpc) Sąd Najwyższy uznał, że charakter sprawy, jej wynik w postępowaniu kasacyjnym i wysokość kosztów poniesionych przez uczestników tego postępowania uzasadniają poniesienie przez każdego z nich kosztów, które były związane z jego udziałem w sprawie (art. 520 § 1 kpc).