Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna i Administracyjna
z dnia 9 stycznia 1986 r.
III CZP 71/85
Suma pieniężna, odpowiadająca wkładowi mieszkaniowemu, który w chwili podziału obowiązany byłby wnieść członek spółdzielni ubiegający się o przydział nowo wybudowanego lokalu mieszkalnego tej samej wielkości i o zbliżonym wyposażeniu, wyznacza w toku postępowania o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami równowartość lokatorskiego prawa do lokalu w spółdzielni mieszkaniowej również w sytuacji, gdy pierwotny (z daty przydziału tego prawa) wkład mieszkaniowy pochodził w całości z majątku odrębnego małżonka, któremu sąd przyznaje lokatorskie prawo do lokalu; wpłata ta bowiem stanowiła nakład z majątku odrębnego małżonka na majątek wspólny.
Nakład z majątku odrębnego małżonka na majątek wspólny odpowiada – w wypadku zwaloryzowania w czasie trwania wspólności majątkowej wkładu mieszkaniowego przez spółdzielnię – sumie pieniężnej nominalnie zaliczonej na wkład mieszkaniowy.
Uzasadnienie
Wnioskodawczyni zawarła w dniu 21 lipca 1966 r. małżeństwo z uczestnikiem postępowania. W tym czasie była już członkiem Spółdzielni Mieszkaniowej „Energetyk” w W. Pieniądze na wkład mieszkaniowy, odpowiadający kwocie 26.000 zł, otrzymała w darowiźnie od swej matki. Z racji tego wkładu uzyskała ona w dniu 7 lipca 1976 r. przydział lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego nr 6 przy ul. Bobrzej 2 w W. Lokal ten zajmowali małżonkowie wraz ze swym dzieckiem. W dniu 10 grudnia 1980 r. Sąd Rejonowy dla Wrocławia orzekł rozwód ich małżeństwa. Majątek wspólny wnioskodawczyni i uczestnika postępowania obejmuje: lokatorskie prawo do lokalu, samochód o wartości 250.000 zł oraz ruchomości przedstawiające wartość 178.580 zł. W drodze podziału tego majątku Sąd Rejonowy przyznał wnioskodawczyni ruchomości oraz lokatorskie prawo do lokalu, ale wyłączył je z rozliczeń w powołaniu się na to, że powstało ono wskutek wkładu stanowiącego jej majątek odrębny, samochód zaś przydzielił uczestnikowi postępowania. Mając na uwadze, że wartość samochodu przewyższa udział tegoż w majątku wspólnym (50%), zasądził od uczestnika postępowania na rzecz wnioskodawczyni tytułem wyrównania jej udziału w majątku wspólnym kwotę 35.710 zł (250.000 – 214.290 = 35.710 zł). Po zwaloryzowaniu wkład mieszkaniowy związany z lokatorskim prawem do lokalu, przyznanym wnioskodawczyni, odpowiada kwocie 118.300 zł. Według uczestnika postępowania różnica między wkładem wniesionym przez wnioskodawczynię (26.000 zł) a tą kwotą powinna – jako należąca do majątku wspólnego – być objęta podziałem (94.955 zł). Przy rozpoznawaniu rewizji uczestnika postępowania od postanowienia o podziale majątku wspólnego powstało więc dla Sądu Wojewódzkiego zagadnienie prawne, sformułowane w sentencji uchwały.
Przystępując do rozstrzygnięcia tego zagadnienia należy przypomnieć, że członkowie uczestniczą w kosztach budowy nieruchomości spółdzielczej przez wnoszenie wkładów. Jednakże wkłady mieszkaniowe w nieznacznej tylko części pokrywają koszty budowy, a wpłaty ratalne małżonków idą na koszty eksploatacji i utrzymania wzniesionego już budynku. Budowa domów spółdzielczych finansowana jest więc – w pozostałej części – z kredytów państwowych. Mając na względzie, że państwo udziela kredytów na budowę w interesie obojga małżonków oraz dobra ich rodziny, w tezie I wytycznych wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w zakresie stosowania przepisów o podziale majątku wspólnego małżonków w wypadku, gdy w skład tego majątku wchodzi spółdzielcze prawo do lokalu – uchwały Pełnego Składu Izby Cywilnej z dnia 30 listopada 1974 r. III CZP 1/74 (OSNCP 1975/3 poz. 37) – a więc podjętej pod rządem dotychczasowego prawa (w rozpoznawanej sprawie orzeczono rozwód w dniu 10 grudnia 1980 r.) – Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że lokatorskie prawo do lokalu przyznane w drodze przydziału jednemu z małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej stanowi przedmiot majątku wspólnego małżonków, chociażby wkład mieszkaniowy pochodził z majątku odrębnego jednego z małżonków. Tak też te kwestie rozstrzygnął ustawodawca w art. 215 § 2 i 4 prawa spółdzielczego (ustawa z dnia 16 września 1982 r. – Dz. U. 1982 r. Nr 30 poz. 210 ze zm.).
Postępowanie o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami (art. 567 kpc w związku z art. 46 kro) prowadzi z reguły do przyznania lokatorskiego prawa do lokalu jednemu z byłych małżonków. To znów łączy się ze spłatą drugiego z małżonków (art. 46 kro w związku z art. 1035 i art. 212 kc); istotne znaczenie w tym postępowaniu ma więc ustalenie równowartości lokatorskiego prawa do lokalu. Równowartość tego prawa określa – według VI tezy wytycznych – suma, jaką członek otrzymuje od spółdzielni w razie ustania członkostwa, czyli – w razie waloryzacji – suma wyższa od nominalnie zaliczonej na wkład. Precyzyjniej ujął to ustawodawca w art. 218 § 4 prawa spółdzielczego z 1982 r. Treść tego przepisu bowiem wskazuje, że – jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale powołanej w pytaniu prawnym – w sprawie o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami równowartość lokatorskiego prawa do lokalu w spółdzielni mieszkaniowej stanowi w zasadzie suma odpowiadająca wkładowi mieszkaniowemu, jaki w chwili podziału obowiązany byłby wnieść członek spółdzielni ubiegający się o przydział nowo wybudowanego lokalu mieszkalnego, tej samej wielkości i o zbliżonym wyposażeniu. Ta wielkość zatem stanowi podstawę do określenia wysokości spłaty na rzecz tego z byłych małżonków, który w wyniku podziału majątku wspólnego nie otrzymał lokatorskiego prawa do lokalu.
Wpłata na wkład mieszkaniowy dokonana ze środków majątku odrębnego jednego z małżonków stanowi – jak to wskazano w tezie I wytycznych – nakład z majątku odrębnego tego małżonka na majątek wspólny. Może więc ten małżonek, również gdy – jak w sprawie rozpoznawanej przez Sąd Wojewódzki – jest nim osoba, która w wyniku podziału majątku wspólnego otrzymuje lokatorskie prawo do lokalu, domagać się zwrotu odpowiedniej części wniesionego nakładu, jako że – według art. 45 § 1 kro – zwrotu dokonywa się z reguły przy podziale majątku wspólnego. Jednakże w czasie trwania wspólności majątkowej może dojść do zwaloryzowania wkładu mieszkaniowego przez spółdzielnię. W związku z tym powstało – jak wskazuje uzasadnienie pytania prawnego – dla Sądu Wojewódzkiego zagadnienie, czy za podstawę określenia wysokości nakładu podlegającego w tym trybie zwrotowi należy przyjąć sumę pieniężną odpowiadającą pierwotnemu (w chwili podziału) wkładowi mieszkaniowemu, czy też równowartość wkładu zwaloryzowanego w czasie trwania wspólności ustawowej, czyli sumę wyższą od nominalnie zaliczonej na wkład. Prawidłowa jest odpowiedź umieszczona na pierwszym miejscu. Wkład mieszkaniowy pokryty z majątku odrębnego jednego z małżonków staje się przedmiotem ich majątku wspólnego wraz z powiązanym z nim lokatorskim prawem do lokalu (por. § 4 art. 215 prawa spółdzielczego). Małżonek, który wniósł wkład mieszkaniowy, nabywa więc roszczenie o zwrot wpłaty, zaliczonej nominalnie na ten wkład (zdanie drugie § 4 art. 215 prawa spółdzielczego). W konsekwencji, waloryzacja, wynikająca z zaktualizowanej wartości budynku spółdzielczego, nie dotyka sumy pieniężnej należnej jednemu z małżonków z tytułu nakładu z jego majątku odrębnego na majątek wspólny (wkład mieszkaniowy). Tego rodzaju wierzytelności bowiem nie zostały, z uwagi na spadek siły nabywczej pieniądza, zwaloryzowane. Oznacza to, że – w takiej sytuacji – różnica między nominalną sumą pierwotnego wkładu a równowartością tego wkładu po waloryzacji rzutuje na wysokość spłaty na rzecz małżonka, który w wyniku podziału majątku wspólnego nie uzyskał lokatorskiego prawa do lokalu.
Mając na uwadze powyższe przedstawione zagadnienie prawne rozstrzygnięto jak w sentencji uchwały (art. 391 § 1 kpc).