Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna
z dnia 10 lipca 1976 r.
III CRN 126/76
Korzyść majątkowa, o którą następuje wzrost wartości majątku odrębnego dzięki usługom świadczonym osobiście przez małżonka, określona sumą zaoszczędzonych wydatków z majątku odrębnego, stanowi w pojęciu art. 45 § 1 kro nakład poczyniony z majątku wspólnego na majątek odrębny ulegający zwrotowi przy podziale majątku wspólnego.
Uzasadnienie
Sąd Powiatowy w Międzychodzie po dwukrotnym rozpoznaniu sprawy z wniosku Zbigniewa L. z udziałem Anny L. o podział ich majątku dorobkowego, pozostałego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej, postanowieniem z dnia 30 grudnia 1974 r. dokonał podziału tego majątku, przyznając część składników majątkowych wnioskodawcy i część – uczestniczce, obciążając ją jednocześnie obowiązkiem dokonania na rzecz wnioskodawcy spłaty w łącznej kwocie 20.500 zł. Ponadto postanowieniem tym Sąd zasądził od wnioskodawcy Zbigniewa L. na rzecz uczestniczki postępowania Anny L. kwotę 59.711 zł tytułem „kosztów związanych z remontem budynku mieszkalnego”.
Wymienione postanowienie zaskarżone zostało przez obie strony.
Sąd Wojewódzki w Zielonej Górze postanowieniem z dnia 7 listopada 1975 r. złożone rewizje oddalił, dokonując jedynie „sprostowania błędnie zredagowanej sentencji” postanowienia Sądu I instancji, obejmującej orzeczenie co do podziału inwentarza żywego i martwego oraz odnośnie do dopłat mających związek z podziałem tych składników ruchomego majątku, zawarte w punktach I, II, III i IV sentencji, i postępowanie w tym zakresie umorzył, podnosząc w uzasadnieniu swojego postanowienia, iż kwestia podziału inwentarza żywego i martwego oraz dopłat wynikłych z tego podziału uregulowana została przez strony ugodami zawartymi przed Sądem w toku rozpoznawania niniejszej sprawy.
Od tego postanowienia Minister Sprawiedliwości wniósł w dniu 7 maja 1976 r. rewizję nadzwyczajną i, zarzucając rażące naruszenie art. 387, 388 i 389 w związku z art. 3 § 2, 232, 278 § 1, 316 i 13 § 2 kpc oraz art. 45 § 1 kro domagał się uchylenia zaskarżonego postanowienia w części oddalającej rewizję wnioskodawcy oraz postanowienia b. Sądu Powiatowego w Międzychodzie z dnia 30 grudnia 1974 r. w części zobowiązującej Annę L. do spłaty na rzecz Zbigniewa L. w kwocie 4.500 zł (punkt V sentencji) oraz w części zasądzającej od Zbigniewa L. na rzecz Anny L. kwotę 59.711 zł tytułem „kosztów związanych z remontem budynku mieszkalnego” (punkt VII sentencji), a ponadto w części orzekającej o kosztach postępowania (punkt VIII, IX i X sentencji), i przekazania sprawy Sądowi Rejonowemu w Międzychodzie do ponownego rozpoznania w tym zakresie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wywody rewizji nadzwyczajnej sprowadzają się do dwóch zagadnień. Pierwszym z nich jest sprawa prawidłowości rozliczenia z nakładów poniesionych w czasie trwania małżeństwa z majątku wspólnego na remont budynków mieszkalnych i gospodarczych na nieruchomości stanowiącej odrębny majątek wnioskodawcy. W rewizji nadzwyczajnej mianowicie zakwestionowano pogląd obu sądów, że wartość tych nakładów powinna być obliczona z uwzględnieniem wartości pracy świadczonej osobiście przez wnioskodawcę przy dokonywaniu remontów tzw. systemem gospodarczym, a ponadto zarzucono, że sumy wyjściowej dla rozliczenia nakładów nie może stanowić podana przez biegłego suma nakładów bez pomniejszenia ich o stopień zużycia budynków. Drugim zagadnieniem jest sprawa obliczenia wartości maszyny do szycia, pralki, radia, telewizora, maszynki do krajania chleba i 4 pierzyn.
Wbrew twierdzeniom rewizji nadzwyczajnej trafne jest stanowisko obu sądów, że wartość świadczonej przez wnioskodawcę pracy przy remoncie budynków na nieruchomości stanowiącej jego majątek odrębny nie jest bez znaczenia dla ustalenia wartości nakładów z majątku wspólnego na ten majątek. Stosownie do przepisu art. 45 § 1 kro każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek odrębny. Przez pojęcie nakładów z majątku wspólnego należy rozumieć zarówno użycie składników tego majątku na rzecz majątku odrębnego, np. drewna na budowę lub remont domu, jak również wartość osobistych świadczeń małżonka przy dokonywaniu tego remontu. Jak to bowiem słusznie przytoczył Sąd Wojewódzki, wynikiem tych świadczeń jest konkretna korzyść majątkowa w majątku odrębnym w postaci wzrostu jego wartości bez żadnego ekwiwalentu pieniężnego. Źródłem tej korzyści zaś jest z reguły nie tylko własna zapobiegliwość i umiejętność małżonka, ale współpraca współmałżonka, dzięki której mógł on świadczyć osobiście usługi obniżające koszty remontów.
Trzeba bowiem mieć na uwadze, że w systemie majątkowym wspólności ustawowej dorobek małżonków stanowią przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (art. 32 § 1 kro).
Ani w orzecznictwie, ani w literaturze nigdy nie budziła wątpliwości zasada, że ustawowe pojęcie dorobku powinno być rozumiane szeroko, gdyż dorobek jest samą istotą wspólności ustawowej. Dlatego też należy uznać, że korzyść majątkowa, o którą następuje wzrost wartości majątku odrębnego dzięki usługom świadczonym osobiście przez małżonka, określona sumą zaoszczędzonych wydatków z majątku odrębnego, stanowi w pojęciu art. 45 § 1 kro nakład poczyniony z majątku wspólnego na majątek odrębny ulegający zwrotowi przy podziale majątku wspólnego, chyba że istnieją podstawy do wcześniejszego zwrotu. Tylko taka wykładnia odpowiada celom wspólności ustawowej i interesom rodziny. Nie można byłoby bowiem aprobować sytuacji, do której prowadziłby pogląd reprezentowany w rewizji nadzwyczajnej. Przy takim założeniu małżonek, który swoją pracą w gospodarstwie domowym i wychowaniu dzieci umożliwił współmałżonkowi zajęcie się osobiście pracą na rzecz jego odrębnego majątku, musiałby na wypadek ustania wspólności ponosić niekorzystne konsekwencje majątkowe tego, przy równoczesnym wzbogaceniu się współmałżonka wzrostem wartości jego majątku odrębnego.
Gdy chodzi o rozmiar zwrotu nakładów, to wbrew odmiennemu stanowisku wyrażonemu w rewizji nadzwyczajnej miarodajna jest wartość tych nakładów bez pomniejszenia ich o amortyzację. Dlatego słusznie przyjął Sąd kwotę zł 145.703, a nie 102.513 zł za podstawę wyjściową rozliczenia. Inaczej bowiem w wielu wypadkach zwrot nie mógłby nastąpić, ponieważ w chwili podziału majątek odrębny przestał istnieć albo jego wartość uległa istotnemu zmniejszeniu.
Na marginesie powyższych wywodów należy wreszcie podkreślić, że sądy ustaliły, iż zakres wykonanych przez wnioskodawcę prac był niewielki, i wskazały słusznie na to, że nie ma znaczenia dla rozliczenia z nakładów fakt, że wnioskodawca płacił częściowo robotnikom drewnem ze swego lasu, gdyż drewno to jako dochód z jego majątku odrębnego stanowiło majątek dorobkowy (art. 32 § 2 pkt 2 kro).
Bezpodstawne są wreszcie pozostałe zarzuty rewizji nadzwyczajnej, dotyczące wartości ruchomości oszacowanych łącznie na 9.000 zł. Wartość ta odpowiada bowiem zasadom doświadczenia życiowego i powszechnej znajomości rzeczy, wobec czego nie zachodziła potrzeba dopuszczenia w tym zakresie dowodu z opinii kilku biegłych sądowych. Koszty bowiem takich opinii w istotny sposób dotknęłyby uczestników postępowania. Wnioskodawca zresztą nie podnosi żadnych zarzutów w tym zakresie w swojej rewizji od postanowienia Sądu Powiatowego.
Z tych wszystkich przyczyn rewizja nadzwyczajna nie zawiera uzasadnionych podstaw i dlatego ulega na podstawie art. 421 § 1 kpc oddaleniu.
ZADZWOŃ TERAZ