Postanowienie SN III CRN 65/83 z dnia 27 kwietnia 1983 r.

Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna i Administracyjna
z dnia 27 kwietnia 1983 r.
III CRN 65/83
Oświadczenia złożone przez każdą ze stron w sprawie rozwodowej w przedmiocie zamiany wspólnego mieszkania na dwa mieszkania mniejsze można jedynie potraktować jako wyrażenie woli o podjęcie starań o zamianę mieszkania. Oświadczenia takie, nie objęte przepisaną przez prawo formą, nie stanowią zobowiązania polegającego realizacji w drodze egzekucji i nie mogą rozstrzygać o przesądzeniu losu mieszkania w kierunku uznania wniosku o podział mieszkania za przedwczesny oraz że przedmiot sprawy jest objęty powagą „rzeczy ugodzonej”.
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w K.-K. postanowieniem z dnia 11 marca 1982 r. w sprawie wniosku Jadwigi K.S. o podział majątku dorobkowego ustalił, że w skład majątku dorobkowego Jadwigi K.S. i Tadeusza S. wchodzą: spółdzielcze prawo do lokalu typu lokatorskiego składającego się z 3 pokoi, kuchni i przynależności położone w K. przy ul. Nad Sudołem 14/40 oraz urządzenie mieszkania i oszczędności zgromadzone na książeczkach PKO.
Sąd Rejonowy dokonał podziału majątku dorobkowego uczestników postępowania w ten sposób, że spółdzielcze prawo do lokalu wraz z wkładem mieszkaniowym przyznał wnioskodawczyni, a ponadto przyznał jej część urządzenia domowego.
Uczestnikowi Tadeuszowi S. Sąd przyznał na własność tapczan narożnikowy, telewizor czarnobiały, biurko pokojowe oraz oszczędności zapisane z trzech książeczek oszczędnościowych w łącznej wysokości 3.356 zł. Sąd nakazał uczestnikowi Tadeuszowi S. aby opuścił i opróżnił mieszkanie nabyte i zajmowane przez uczestników w terminie trzech miesięcy, licząc od daty uprawomocnienia się orzeczenia zapadłego w sprawie i zobowiązywał go w tym samym terminie do wydania wnioskodawczyni ruchomości stanowiących urządzenie mieszkania.
Tytułem wyrównania udziałów w majątku dorobkowym Sąd zasądził od wnioskodawczyni na rzecz Tadeusza S. kwotę 7.826 zł. Sąd Rejonowy ustalił skład majątku dorobkowego na podstawie oświadczeń stron, zaś jego wartość została wyliczona przez biegłego sądowego oraz wykazana pismem spółdzielni stwierdzającym wysokość wkładu mieszkaniowego. Podział rzeczy z wyjątkiem mieszkania został oparty na oświadczeniach uczestników postępowania. O przyznaniu wnioskodawczyni mieszkania wraz z wkładem mieszkaniowym, zadecydowała okoliczność, że uczestnik Tadeusz S. oprócz mieszkania objętego wspólnością ustawową zajmuje drugie mieszkanie składające się z pokoju, kuchni, przedpokoju i łazienki, które otrzymał w wyniku orzeczenia rozwodu z poprzednią żoną i zamiany mieszkań. Mieszkanie to zostało uznane za pracownię, ale skoro uczestnik wcześniej otrzymał je w celach mieszkaniowych nic nie stoi na przeszkodzie, by mógł w nim zamieszkać ponownie po aktualnym rozwodzie. Na skutek rewizji uczestnika postępowania Sąd Wojewódzki w K. zmienił częściowo zaskarżone postanowienie w ten sposób, że oddalił wniosek o podział spółdzielczego prawa do lokalu i tym samym oddalił wniosek o nakazanie uczestnikowi opróżnienia mieszkania i wydania tego lokalu wnioskodawczyni. Również zmienił rozstrzygnięcie z tytułu wyrównania udziału w majątku dorobkowym i zasądził od Tadeusza S. na rzecz wnioskodawczyni 3.608,50 zł.
Zdaniem Sądu Wojewódzkiego Sąd I instancji przy rozpoznawaniu sprawy nie wziął pod uwagę, że uczestnicy postępowania zawarli umowę w przedmiocie zamiany mieszkania, a mimo to mieszkanie w całości przyznał wnioskodawczyni. Dlatego podział mieszkania uznał za przedwczesny, pozostający w sprzeczności z uprzednio zawartym porozumieniem i dopóki ono nie zostanie wykonane nie może być mowy o podziale wspólnego mieszkania. Dokonany podział jest sprzeczny z treścią zobowiązania umownego zawartego w sprawie o rozwód.
Sąd Wojewódzki wyraził zapatrywanie, że obojętnym jest dla wyniku sprawy, czy zobowiązanie stron potraktuje się jako wiążącą ugodę sądową, czy też oceni jako zobowiązanie do poczynania w przyszłości starań co do zamiany wspólnego mieszkania na dwa odrębne mieszkania. Nadto Sąd Wojewódzki uznał, że rozstrzygnięcie o podziale mieszkania i jego opróżnienie przez uczestnika Tadeusza S. pozostaje w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego (art. 5 kc), gdyż pozbawia go mieszkania.
Sąd nie uzasadnił swojego stanowiska w przedmiocie zmiany rozliczeń z tytułu pieniężnego wyrównania udziałów w majątku dorobkowym. Zapadłe rozstrzygnięcia dotyczące wniosku o podział spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego, o nakazanie uczestnikowi Tadeuszowi S. opróżnienie tego mieszkania oraz rozstrzygnięcie o spłatach zaskarżył rewizję nadzwyczajną Prokurator Generalny Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Rewidujący zarzuca, że zapadłe rozstrzygnięcia w zaskarżonym zakresie rażąco naruszają przepisy prawa; art. 3 § 2, 213 § 1, 233 § 1, 316 § 1, 381 § 1 i 623 kpc w związku z art. 46 kro i na podstawie art. 422 § 2 kpc domagał się uchylenia postanowienia Sądu Wojewódzkiego w K. z dnia 16 września 1982 r. oraz poprzedzającego je postanowienia Sądu Rejonowego dla K.-K., w K. i przekazania sprawy w zaskarżonej części Sądowi Rejonowemu w K. do ponownego rozpoznania. W rewizji nadzwyczajnej w szczególności podkreśla się, że złożone w toku postępowania rozwodowego oświadczenia stron odnośnie zamiany mieszkania na dwa mniejsze mogą być traktowane jedynie jako ich zobowiązanie do podjęcia starań co do zamiany.
Tego rodzaju zobowiązanie bez zgodnego współdziałania stron nie może być w ogóle realizowane w drodze egzekucji, a może jedynie nastąpić w drodze podziału majątku wspólnego.
Rozstrzygnięcie Sądu Wojewódzkiego w przedmiocie najbardziej istotnego składnika majątkowego, jakim jest spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego pozbawia wnioskodawczynię możliwości zrealizowania jej uprawnień wynikających z podziału majątku dorobkowego. Skarżący dalej zarzuca, że Sąd Wojewódzki nie rozważył także okoliczności związanej z brakiem zamiaru po stronie uczestnika dokonania zamiany mieszkania w związku z ogłoszonymi ofertami przez wnioskodawczynię. Dla rozstrzygnięcia o wspólnym mieszkaniu niezbędne jest wszechstronne wyjaśnienie charakteru posiadanego mieszkania przy ul. Elstery 14/5. W zakresie kwalifikacji tego mieszkania, czy ma ono charakter mieszkalny, czy użytkowy, konieczne jest przeprowadzenie dowodu z całości akt administracyjnych dotyczących tego lokalu. Istotna przy tym jest treść decyzji przy objęciu tego mieszkania i kiedy została wydana nowa decyzja o zmianie przeznaczenia tego lokalu. O ile mieszkanie to jest przedmiotem podnajmu na rzecz osoby trzeciej, okoliczność ta byłaby wskazówką, że lokal ten jest użytkowany na cele mieszkalne. Wprawdzie uczestnicy nie mają wspólnych dzieci, co ma decydujące znaczenie przy podziale wspólnego mieszkania małżonków, lecz wnioskodawczyni ma jedno dziecko z pierwszego małżeństwa i dobro tego dziecka nie pozostaje bez znaczenia dla rozstrzygnięcia w tym przedmiocie.
Rewizja nadzwyczajna jest zasadna.
Sąd Rejonowy rozpoznający sprawę nie ocenił wszechstronnie zebranego materiału dowodowego w sprawie, zaś Sąd Rewizyjny bez wyjaśnienia i prawidłowej oceny rzeczywistej treści stosunków łączących uczestników wydał orzeczenie reformatoryjne, pozbawiając wnioskodawczynię możliwości realizacji jej uprawnień wynikających z podziału majątku objętego wspólnością ustawową. Podstawową kwestią w sprawie niniejszej jest ocena oświadczeń stron złożonych w sprawie rozwodowej w przedmiocie zamiany wspólnego mieszkania na dwa mieszkania mniejsze.
Oświadczeń tych nie można traktować jako ugody sądowej, chociażby tylko z braku spisania jej treści i złożenia podpisu uczestników do protokołu rozprawy. Treść tych oświadczeń oddzielnie złożonych przez każdą ze stron w sprawie rozwodowej można jedynie potraktować jako wyrażenie woli w podjęciu starań o zamianę mieszkania. Słusznie więc w rewizji nadzwyczajnej wyrażono pogląd, że takie oświadczenia nie objęte przepisaną przez prawo formą nie stanowią zobowiązania podlegającego realizacji w drodze egzekucji. Nie mogą też one wywierać negatywnego skutku w dochodzeniu uprawnień wynikających z podziału majątku dorobkowego przez przyjęcie poglądu przedwczesności wniosku o podziale wspólnego mieszkania do czasu zrealizowania starań w tym przedmiocie. Oświadczenia złożone do protokołu rozprawy w dniu 7 maja 1979 r. w sprawie rozwodowej R III C 100/79 K. nie mogą rozstrzygać o przesądzeniu losu mieszkania w kierunku uznania wniosku o podział mieszkania za przedwczesny i następnie, że ten przedmiot sprawy jest objęty powagą „rzeczy ugodzonej”. Dlatego podział wspólnego mieszkania jest sprawą otwartą i może nastąpić w drodze podziału majątku wspólnego.
Również zasadnie podniesiono w rewizji nadzwyczajnej, że dla rozstrzygnięcia o wspólnym mieszkaniu konieczne jest wyjaśnienie charakteru posiadanego mieszkania przez Tadeusza S. przy ul. Elstery 14/5. Lokal ten objął uczestnik postępowania w czasie rozwodu z poprzednią żoną i z uwagi na pomieszczenia: pokój, kuchnia, przedpokój i łazienka był przeznaczony na cele mieszkalne. Zmiana przeznaczenia tego lokalu na pracownię nie może mieć w sprawie decydującego znaczenia jeśli przy ponownym rozpoznaniu sprawy zostanie potwierdzony zarzut wnioskodawczyni, że lokal ten był podnajmowany osobie trzeciej na cele mieszkalne.
Dowód z oględzin tego mieszkania i dowód z akt administracyjnych dotyczących tego mieszkania da szersze podstawy do rozstrzygnięcia o podziale mieszkania wspólnego.
Przy podziale wspólnego mieszkania z reguły rozstrzygające znaczenie ma dobro wspólnych dzieci małżonków. Uczestnicy nie mają wspólnych dzieci, jednak wnioskodawczyni ma dziecko z pierwszego małżeństwa i dobro tego dziecka nie może nie być brane pod uwagę przy rozstrzygnięciu sprawy. Trudno jest pogodzić się z poglądem Sądu Wojewódzkiego, że rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, bowiem pozbawia uczestnika lokalu mieszkalnego. Wnioskodawczyni została zmuszona do opuszczenia wspólnego mieszkania przez Tadeusza S., a o ile zarzut podnajmu pracowni na cele mieszkalne osobie trzeciej okaże się prawdziwy, bądź gdy zostanie wykazane, że lokal przy ul. Elstery może być wykorzystany na cele mieszkalne i użytkowe powstaną szersze podstawy do merytorycznej oceny zasadności wniosku.
Uwzględnienie zarzutu w przedmiocie nieprawidłowego oddalenia wniosku o podział spółdzielczego prawa do lokalu wywierać musi ten sam skutek odnośnie opróżnienia mieszkania i rozstrzygnięcia o kwestii spłat.
Sąd Najwyższy mając to na uwadze na zasadzie art. 422 § 2 kpc orzekł jak w sentencji.