Uchwała SN III CZP 17/89 z dnia 17 marca 1989 r.

Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna i Administracyjna
z dnia 17 marca 1989 r.
III CZP 17/89
Paragraf 6 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 listopada 1964 r. w sprawie przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia współwłasności takich nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych (Tekst jednolity: Dz. U. 1983 r. Nr 19 poz. 86 i Dz. U. 1988 r. Nr 29 poz. 202) wprowadza zakaz podziału gospodarstwa rolnego o obszarze poniżej 2 ha.
Uzasadnienie
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 kpc zagadnienie prawne powstało na tle następującego stanu faktycznego:
Sąd Rejonowy w Zielonej Górze postanowieniem z dnia 21 czerwca 1988 r. dokonał podziału majątku dorobkowego między innymi w ten sposób, że wchodzące w skład tego majątku gospodarstwo rolne o powierzchni 1,77 ha podzielił w naturze uznając, że w jego wyniku powstaną dwa gospodarstwa zdolne do towarowej produkcji.
Przy rozpoznawaniu sprawy na skutek rewizji Sądowi Wojewódzkiemu nasunęła się wątpliwość przedstawiona w sentencji uchwały. Źródłem wątpliwości, jak wynika z uzasadnienia przedstawionego zagadnienia, jest zmiana § 6 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 listopada 1964 r. w sprawie przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia współwłasności takich nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych (Dz. U. 1983 r. Nr 19 poz. 86), wprowadzona rozporządzeniem RM z dnia 8 sierpnia 1988 r. (Dz. U. 1988 r. Nr 29 poz. 202), a więc po wydaniu orzeczenia przez Sąd Rejonowy, a przed rozpoznaniem sprawy przez Sąd Wojewódzki, który zmianę tę ma obowiązek uwzględnić.
Do podziału majątku wspólnego, który był objęty wspólnością ustawową, zgodnie z art. 46 kro stosuje się odpowiednio przepisy o dziale spadku, te z kolei odsyłają do przepisów o zniesieniu współwłasności (art. 1070 kc), według zaś art. 213 kc zniesienie współwłasności nieruchomości rolnej może nastąpić tylko z zachowaniem przepisów dotyczących podziału takiej nieruchomości w drodze przeniesienia własności. W konsekwencji takiego unormowania – o dopuszczalności podziału gospodarstwa rolnego objętego wspólnością ustawową decydują przepisy art. 163 i nast. kc, uzależniające taki podział od kryterium zdolności do towarowej produkcji rolnej.
Stosownie do art. 165 § 2 kc, jeżeli przeniesienie własności nieruchomości rolnej lub jej części następuje w drodze orzeczenia sądu lub ugody sądowej, zdolność gospodarstwa rolnego do towarowej produkcji rolnej ustala sąd. Dokonując tego ustalenia sąd kieruje się kryteriami uznania gospodarstwa za zdolne do towarowej produkcji, określonymi w § 6 powołanego rozporządzenia.
Według dotychczas obowiązującego § 6 ust. 2 i 3 omawianego rozporządzenia warunkiem uznania gospodarstwa rolnego za zdolne do towarowej produkcji rolnej była ocena możliwości uzyskiwania w nim wartości produkcji czystej, liczonej według cen obowiązujących w roku dokonywania oceny, co najmniej na poziomie rocznej wartości płacy minimalnej w gospodarce uspołecznionej, pomnożonej przez liczbę osób pracujących wyłącznie w tym gospodarstwie. Podstawę do takiej oceny stanowiły przedstawione przez nabywcę zamierzenia co do kierunków i sposobu gospodarowania, zaopiniowane przez specjalistów rolnictwa z uwzględnieniem obszaru i położenia, klasy gruntów i ich przydatności do produkcji rolniczej, kwalifikacji nabywcy oraz zasobów środków trwałych i siły roboczej.
Zgodnie z aktualnym brzmieniem § 6 ust. 2 pkt 2 powołanego rozporządzenia gospodarstwo rolne spełnia warunki do uznania go za zdolne do towarowej produkcji rolnej, m.in. jeżeli obszar gospodarstwa nowo powstającego wynosi nie mniej niż 2 ha. Jest to zatem istotna zmiana w porównaniu ze stanem prawnym poprzednio obowiązującym.
Powstaje w związku z tym kwestia, czy obecnie obowiązujący § 6 ust. 2 pkt 2 wprowadza zakaz podziału gospodarstwa rolnego o obszarze poniżej 2 ha.
Udzielając odpowiedzi jak w sentencji uchwały Sąd Najwyższy miał na uwadze, co następuje:
Zasady warunkujące podział gospodarstw rolnych na przestrzeni lat 60 i 70 ulegały wielokrotnym zmianom, które miały na celu przeciwdziałanie rozdrabnianiu gospodarstw. Okazało się jednak, że ustalona dolna granica obszaru nieruchomości rolnej jest zbyt niska. Na wsi przeważa tendencja do tworzenia gospodarstw silnych ekonomicznie, a gospodarstwa o wielkości zbliżonej do dolnej granicy obszaru nieruchomości rolnej praktycznie utraciły cechy charakteru gospodarstw towarowych i stanowią działki produkcyjne na własne potrzeby właścicieli.
Ponadto realizacja obowiązujących dotychczas przepisów w zakresie określania zdolności gospodarstwa do towarowej produkcji wykazała, że przyjęte kryteria nie zawsze gwarantowały powstawanie takich gospodarstw i nie sprzyjały poprawie ich struktury obszarowej. Ocena, czy gospodarstwo jest zdolne do towarowej produkcji, w świetle dotychczasowego uregulowania, wymagała wielu pracochłonnych analiz i operacji rachunkowych.
Z tych przyczyn ustawodawca wprowadził dla tej oceny bardziej konkretne kryteria obszarowe. Kryteria te stanowią kontynuację przeciwdziałania rozdrabianiu gospodarstw rolnych, co prowadzi do wniosku, że § 6 ust. 2 pkt 2 powołanego rozporządzenia statuuje zakaz podziału gospodarstwa rolnego o obszarze poniżej 2 ha.
Wskazuje na to wprost treść tego przepisu, wymagającego, aby obszar nowo powstającego gospodarstwa, a więc w przypadku zniesienia współwłasności obszar każdego z powstających w drodze podziału gospodarstw, wynosił nie mniej niż 2 ha. Oczywistym jest, że nie ma możliwości utworzenia takich gospodarstw przez podział gospodarstwa, którego obszar jest mniejszy od tak określonej normy obszarowej.
Zakaz ten nie dotyczy sytuacji, gdy współwłaściciele są już właścicielami innych gospodarstw. Wówczas bowiem ma zastosowanie przepis pkt 1 ust. 2 § 6 powołanego rozporządzenia, przewidujący powiększenie gospodarstwa jako jedyne kryterium uznania go za zdolne do produkcji towarowej.
Skoro w wyniku podziału każdy współwłaściciel nabywa wydzieloną i przyznaną na własność część nieruchomości rolnych wchodzących w skład ulegającego podziałowi gospodarstwa rolnego, to w konsekwencji przedstawionego unormowania należy przyjąć, że podział gospodarstwa w drodze zniesienia współwłasności jest dopuszczalny tylko wtedy, gdy powstałe w jego wyniku części, bądź same przez się, bądź wraz z nieruchomościami stanowiącymi już własność poszczególnych współwłaścicieli, a w sytuacji przewidzianej w art. 163 § 2 kc także własność ich małżonków utworzą gospodarstwo zdolne do towarowej produkcji rolnej. Zatem zakaz podziału gospodarstwa o obszarze poniżej 2 ha dotyczy jedynie tych gospodarstw, których współwłaściciele nie mają innych gospodarstw.
Z tych względów udzielono odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

Call Now ButtonZADZWOŃ TERAZ