Uchwała SN III CZP 27/75 z dnia 30 maja 1975 r.

Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna
z dnia 30 maja 1975 r.
III CZP 27/75
Każda z osób, mających udział w majątku wspólnym w rozumieniu art. 42 i 43 § 1 kro, może w zasadzie dochodzić we własnym imieniu i na swoją rzecz od dłużnika majątku wspólnego przypadającej jej części wierzytelności podzielonej również przed podziałem tego majątku. Jednakże wierzyciel, będący równocześnie współspadkobiercą dłużnika, nie może po zapadnięciu prawomocnego postanowienia w przedmiocie działu spadku po dłużniku dochodzić wyżej wymienionego roszczenia od pozostałych współspadkobierców dłużnika, chociażby nie zgłosił tego roszczenia w postępowaniu o dział spadku.
Uzasadnienie
Powódka Władysława C. i jej małoletni syn Andrzej C. domagali się od pozwanej Zofii C. kwoty 80.000 zł tytułem równowartości nakładów poczynionych na nieruchomości pozwanej i jej męża Wojciecha C. przez powódkę Władysławę C. i jej męża Jana C. z majątku wspólnego małżonków. Jan C., który był synem pozwanej Zofii C. i Wojciecha C., zmarł w 1969 r. Jego spadkobiercami są powodowie.
Dnia 9 lutego 1971 r. zmarł Wojciech C. Jego spadkobiercami są pozwana Zofia C. – wdowa oraz powód Andrzej C. – wnuk spadkodawcy.
Prawomocnym postanowieniem w przedmiocie działu spadku po Wojciechu C. Sąd Powiatowy orzekł, że spadek łącznie z należącym do niego gospodarstwem rolnym przypadł w całości pozwanej Zofii C. z obowiązkiem odpowiedniej spłaty pieniężnej na rzecz małoletniego Andrzeja C.
W powyższym postępowaniu, w którym powódka uczestniczyła jako matka małoletniego Andrzeja C. i w imieniu własnym, choć nie była spadkobierczynią Wojciecha C., nie zgłosiła ona roszczeń z tytułu nakładów.
Dopiero w odrębnym postępowaniu po uprawomocnieniu się postanowienia o dziale spadku powodowie domagają się od pozwanej zapłaty równowartości tych nakładów.
Sąd Powiatowy wyrokiem z dnia 12 grudnia 1974 r. uwzględnił częściowo powództwo w odniesieniu do powódki Władysławy C., oddalając je w pozostałej części.
Rozpoznając sprawę na skutek rewizji powodów, Sąd Wojewódzki w Kielcach natknął się na wątpliwość prawną z tej przyczyny, że po śmierci Jana C. nie przeprowadzono postępowania o podział majątku wspólnego. Sąd Wojewódzki nie miał zdecydowanego poglądu, czy ta okoliczność ma decydujący wpływ na czasowe ograniczenie roszczeń powodów z mocy art. 618 § 3 w związku z art. 688 kpc i dlatego w trybie art. 391 § 1 kpc przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia wymienione na wstępie budzące poważne wątpliwości zagadnienie prawne.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 42 kro do chwili ustania wspólności ustawowej stosuje się odpowiednio do majątku, który był nią objęty, przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych z zachowaniem odmienności przewidzianych w dalszych przepisach kro. Nie wszystkie odmienności reguluje kro, gdyż w art. 46 odsyła do odpowiedniego stosowania przepisów o dziale spadku w przedmiocie podziału majątku wspólnego.
Takie uregulowanie było konieczne, gdyż współwłasność dotyczy jedności jej przedmiotu, którym jest jedna rzecz, a nie zespół rzeczy, jak to ma miejsce w majątku spadkowym i w majątku wspólnym.
Na podstawie art. 209 kc każdy ze współwłaścicieli może wykonywać wszelkie czynności i dochodzić wszelkich roszczeń, które zmierzają do zachowania wspólnego prawa.
Powyższe unormowanie nie daje wyraźnej odpowiedzi na pytanie, czy osoba mająca udział w majątku wspólnym może przed podziałem majątku wspólnego dochodzić od dłużnika tego majątku wierzytelności na swoją rzecz i w części odpowiadającej jego udziałowi, czy też może on dochodzić całej wierzytelności na rzecz wszystkich uprawnionych osób.
Odpowiedź na to pytanie nie może być jednolita, gdyż zależy od źródła wierzytelności.
W przypadku gdy wierzytelność stanowi pozycję aktywu majątku wspólnego i jest pochodna od rzeczy należącej do spadku, np. czynsz dzierżawy z nieruchomości majątku wspólnego, osoba mająca udział w majątku wspólnym i sprawująca zarząd tym majątkiem może dochodzić od dłużnika całej wierzytelności, chyba że inna osoba mająca również udział w tym majątku wspólnym, sprzeciwi się takiemu dochodzeniu prawa lub wytoczy powództwo o tę wierzytelność.
Inna jest natomiast odpowiedź, gdy chodzi o wierzytelność samodzielną, a świadczenie dłużnika ma charakter podzielny (art. 379 § 1 kc), co ma również miejsce w rozstrzyganej sprawie. W takim przypadku świadczenie dłużnika dzieli się na tyle niezależnych od siebie części, ilu jest wierzycieli (por. uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 14 czerwca 1965 r. III CO 20/65 OSPiKA 1966/12 poz. 272 i postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 1967 r. I CZ 97/67 OSNCP 1968/8-9 poz. 145 dotyczące sytuacji spadkobierców jako wierzycieli przed działem spadku).
Takiemu rozwiązaniu nie stoi na przeszkodzie postanowienie art. 43 § 2 kro. Z mocy bowiem art. 43 § 1 kro istnieje domniemanie równości udziałów małżonków w majątku wspólnym. Możliwość ustalenia wielkości udziałów w inny sposób jest wyjątkiem od wspomnianej zasady, i to nie chronionym żadnym domniemaniem.
Dopóki przeto nie ma prawomocnego orzeczenia w przedmiocie nierówności części, istnieje domniemanie równości części obu małżonków czy jednego małżonka i spadkobiercy drugiego małżonka. Zapadnięcie orzeczenia opartego na art. 43 § 2 kro ma charakter konstytutywny. Wprowadzając nowy stan prawny, nie może więc szkodzić prawom dłużnika majątku wspólnego, który wcześniej uiścił dług w częściach wynikających dla współwierzycieli z domniemania ustanowionego na podstawie art. 43 § 1 kro. Odmienny pogląd Sądu Najwyższego, powołany przez Sąd Wojewódzki, a wyrażony bez bliższej argumentacji w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 1973 r. III CZP 65/73 (OSNCP 1974/10 poz. 164), jest zbytnio uogólniony i odnosi się do innego stanu faktycznego. Dlatego w nawiązaniu do realiów rozstrzyganej sprawy nie może mieć zastosowania.
Jeżeli osoba mająca udział w majątku wspólnym, będąca zarazem współwierzycielem, stała się następnie współspadkobiercą dłużnika majątku wspólnego, to musi ona pod rygorem utraty swego roszczenia z mocy art. 618 § 3 w związku z art. 688 kpc dochodzić przypadającej na niego części wierzytelności od pozostałych współspadkobierców dłużnika – do chwili zapadnięcia prawomocnego postanowienia w przedmiocie spadku po dłużniku.
Natomiast ten współwierzyciel, który nie stał się następnie spadkobiercą dłużnika majątku wspólnego, nie jest ograniczony powyższym terminem w dochodzeniu swych roszczeń w stosunku do spadkobierców dłużnika, choćby nawet, jak to miało miejsce w rozstrzyganej sprawie – był uczestnikiem postępowania o dział spadku po dłużniku. Brak takiego ograniczenia wynika wyraźnie z treści art. 686 kpc, co trafnie Sąd Wojewódzki podkreślił w uzasadnieniu swojego pytania.

Call Now ButtonZADZWOŃ TERAZ