Uchwała SN III CZP 62/81z dnia 10 lutego 1982 r.

Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna i Administracyjna
z dnia 10 lutego 1982 r.
III CZP 62/81
Uprawomocnienie się wyroku orzekającego rozwód wyłącza dopuszczalność orzekania przez sąd na podstawie art. 52 § 2 kro o ustaniu wspólności majątkowej z mocą wsteczną.
Uzasadnienie
Przedstawione wyżej zagadnienie prawne powstało na tle następującego stanu faktycznego występującego w sprawie: Powódka w pozwie wniesionym w dniu 18 sierpnia 1981 r. domagała się zniesienia z dniem 1 stycznia 1979 r. wspólności majątkowej istniejącej między nią a pozwanym, powstałej w wyniku zawarcia przez strony związku małżeńskiego. Żądanie swe uzasadniła tym, że pozwany nadużywa alkoholu i zaciąga długi, które spłacane są przez powódkę kosztem interesów rodziny.
Sąd Rejonowy, mimo uznania przez pozwanego powództwa, wyrokiem z dnia 30 września 1981 r. oddalił żądanie powódki, ustalając, że pozwany przyczyniał się do utrzymania rodziny, a jego zadłużenia „nie są tak wysokie, aby uznać, że pozwany zaciągnął je z pokrzywdzeniem sytuacji materialnej żony i dzieci i aby za nie nie poniosła powódka odpowiedzialności”.
Rewizję od tego wyroku wniosła powódka. Kwestionując zasadność ustaleń faktycznych Sądu Rejonowego oraz wskazując, że pozwany posiada jeszcze inne zadłużenia niż te, które zostały ujawnione w postępowaniu przed Sądem I instancji, wniosła ona o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie w całości żądania zgłoszonego w pozwie.
Powódka wcześniej, w dniu 16 marca 1981 r. wniosła o rozwiązanie małżeństwa stron przez rozwód, jej żądanie zostało uwzględnione wyrokiem z dnia 2 listopada 1981 r. i wyrok ten uprawomocnił się przed datą rozprawy rewizyjnej w sprawie o zniesienie wspólności majątkowej.
W tym stanie rzeczy powstała sytuacja, w której proces rozwodowy toczył się równolegle do procesu o zniesienie wspólności majątkowej między tymi samymi stronami; w pierwszej ze spraw zapadł prawomocny wyrok, w drugiej zaś na skutek rewizji powódki postępowanie nie zostało dotąd prawomocnie zakończone i mimo że na skutek rozwodu wspólność majątkowa stron już nie istnieje, powódka nadal dochodzi jej zniesienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Skutkiem uprawomocnienia się wyroku orzekającego rozwód małżeństwa jest ustanie majątkowej wspólności ustawowej, powstałej z chwilą zawarcia małżeństwa. Oprócz tego ustanie wspólności majątkowej może nastąpić w czasie trwania małżeństwa.
Wspólność ustawowa ustaje zatem z mocy prawa w razie ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków (art. 53 kro). Oprócz tego stosownie do art. 52 § 1 kro z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać zniesienia przez sąd wspólności majątkowej ustawowej lub umownej. W tym ostatnim wypadku wspólność majątkowa ustaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją znosi. Unormowanie to ma na celu umożliwienie cofnięcia w czasie skutków wyroku znoszącego wspólność.
Jak to zostało wyjaśnione w uchwale pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego – zaleceniach kierunkowych w sprawie wzmożenia ochrony rodziny z dnia 9 czerwca 1976 r. III CZP 46/75 (OSNCP 1976/9 poz. 184), Sąd powinien uwzględnić wniosek małżonka o zniesienie wspólności majątkowej ze skutkiem wstecznym w wypadku, gdy dobro rodziny za tym przemawia, a zwłaszcza gdy małżonkowie od dłuższego czasu pozostają w faktycznej separacji.
Stosownie do uchwały z dnia 10 lutego 1979 r. III CZP 77/78 (OSNCP 1979/9 poz. 163) dopuszczalne jest dochodzenie jednym pozwem żądania orzeczenia rozwodu oraz zniesienia wspólności majątkowej z datą wsteczną.
Jak więc z dotychczasowych stwierdzeń wynika, poza wypadkiem wytoczenia powództwa na podstawie art. 52 § 1 kro w osobnym procesie, kwestia zniesienia wspólności majątkowej z datą wsteczną może być rozstrzygana na zasadzie kumulacji przedmiotowej także w procesie rozwodowym. Cechą charakterystyczną obu tych sytuacji jest to, że orzekanie o zniesieniu wspólności ustawowej następuje jeszcze w czasie trwania małżeństwa, przed jego rozwiązaniem wyrokiem rozwodowym i przed uprawomocnieniem się wyroku rozwodowego.
Nasuwa się jednak problem, czy mimo to po uprawomocnieniu się wyroku orzekającego rozwód dopuszczalne jest orzekanie na podstawie art. 52 § 2 kro o ustaniu wspólności majątkowej z datą wsteczną. Dotyczy to oczywiście tylko sytuacji, gdy powództwo o zniesienie wspólności majątkowej zostało wytoczone w osobnym procesie.
Z faktu zamieszczenia art. 52 § 2 kro w rozdziale III działu III zatytułowanym „Ustanie wspólności majątkowej w czasie trwania małżeństwa” wynika wyraźnie, że po ustaniu małżeństwa na skutek orzeczenia rozwodu lub uprawomocnienia się postanowienia o ubezwłasnowolnieniu jednego z małżonków (art. 53 kro) przepis ten nie może być stosowany.
Przepisy art. 52 i art. 53 kro, jako stanowiące wyjątek od ogólnej zasady, że wspólność małżeńska majątkowa ustaje z chwilą uprawomocnienia się wyroku orzekającego rozwód, nie mogą być interpretowane w sposób rozszerzający.
Niezależnie jednak od tego w tym kontekście nasuwa się zagadnienie, które w uzasadnieniu przedstawionego do rozstrzygnięcia pytania prawnego stawia Sąd Wojewódzki, a mianowicie czy można mówić o samoistnym roszczeniu o zniesienie wspólności majątkowej z mocą wsteczną.
Pozytywna ewentualnie odpowiedź na tak postawione pytanie mogłaby prowadzić do wniosku, że przepis art. 52 § 2 kro dotyczący określenia daty ustania wspólności majątkowej mógłby być stosowany także po ustaniu małżeństwa na skutek orzeczenia rozwodu lub po uprawomocnieniu się postanowienia o ubezwłasnowolnieniu małżonka.
Trzeba mieć świadomość tego, że przyjęcie takiego rozwiązania narzucałoby dalsze problemy, zwłaszcza gdy chodzi o rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, a w szczególności problem, do jakiego momentu można by występować z żądaniem określenia ustania wspólności z datą wsteczną, czy ostatecznym momentem nie mogłoby być postępowanie o podział majątku.
Należy jednak zgodzić się z zapatrywaniem wyrażonym przez Sąd Wojewódzki, że nie można mówić o jakimś samoistnym roszczeniu o zniesienie wspólności z mocą wsteczną. Co więcej zagadnienia tego nie można w ogóle formułować w kategoriach „roszczeń”. Przedmiotem bowiem procesu (żądania) o zniesienie wspólności majątkowej w czasie trwania małżeństwa (art. 52 § 1 kro) jest zniesienie wspólności majątkowej. Dlatego jeżeli wspólność majątkowa już ustała, to nie można skutecznie żądać cofnięcia w czasie skutków ustania tej wspólności. O zniesieniu wspólności i dacie jej ustania można orzekać tylko łącznie. Jak wynika to z ujęcia art. 52 § 2 kro, Sąd musi orzec o dniu ustania wspólności majątkowej w każdym wypadku. Dlatego też jeżeli sąd w wyroku znoszącym wspólność majątkową nie oznaczy daty jej ustania (art. 52 § 2 kro), strona może w trybie art. 351 § 2 kpc wnosić o uzupełnienie wyroku (wyrok z dnia 6 grudnia 1976 r. III CRN 230/76 OSNCP 1977/10 poz. 190).
Wypada jeszcze zwrócić uwagę na art. 43 § 2 kro. Po ustaniu wspólności majątkowej może wchodzić w grę dalszy etap w postaci postępowania o podział majątku wspólnego.
W tym postępowaniu może stosownie do art. 43 § 2 kro nastąpić ustalenie udziałów w majątku wspólnym z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z małżonków przyczynił się do powstania tego majątku. Przepis ten dotyczy sytuacji po ustaniu wspólności ustawowej, gdyż dopiero wówczas może nastąpić określenie udziałów, co w czasie trwania wspólności jest wyłączone z racji bezudziałowego charakteru wspólności ustawowej. Skoro zatem przepis art. 43 § 2 kro odnosi się do sytuacji po ustaniu wspólności majątkowej, to w tym zakresie nie może nastąpić jak gdyby przy okazji określenie wstecznej daty ustania wspólności majątkowej.
2. W związku z powyższą wykładnią, stosownie do której uprawomocnienie się wyroku orzekającego rozwód wyłącza dopuszczalność orzekania na podstawie art. 52 § 2 kro przez sąd o ustaniu wspólności ustawowej z mocą wsteczną, nasuwa się szereg zagadnień o charakterze procesowym w związku z pewnymi sytuacjami procesowymi.
Na uwagę zasługują w szczególności dwie sytuacje, nie licząc wypadku kumulacji żądania orzeczenia rozwodu ze zniesieniem wspólności ustawowej z datą wsteczną, który miał na względzie Sąd Najwyższy w wymienionej już uchwale z dnia 10 lutego 1979 r. III CZP 77/78. Pierwsza sytuacja obejmuje jednoczesne toczenie się procesu o rozwód z procesem o zniesienie wspólności majątkowej w czasie trwania małżeństwa. Jak już o tym była mowa – po orzeczeniu rozwodu przepis art. 52 kro nie może mieć zastosowania. Wobec tego, aby nie dopuścić do powstania sytuacji, w której o zniesieniu wspólności ustawowej z datą wsteczną sąd miałby orzekać już po orzeczeniu rozwodu (po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego), co jest niedopuszczalne, w grę może wchodzić zastosowanie art. 219 kpc, czyli połączenie sprawy rozwodowej ze sprawą z art. 52 § 2 kro, w której chodzi o ustanie wspólności ustawowej z datą wsteczną. Nie byłoby natomiast podstaw do zawieszenia postępowania rozwodowego ze względu na proces o zniesienie wspólności ustawowej.
Druga sytuacja łączy się z art. 58 § 3 kro. W związku z możliwością dokonania podziału majątku wspólnego w procesie rozwodowym oznaczenie z mocą wsteczną daty ustania wspólności majątkowej powinno nastąpić także najpóźniej w wyroku rozwodowym. Jednakże nie w każdym wypadku Sąd będzie mógł dokonać podziału majątku w wyroku rozwodowym.
Według wytycznych wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w zakresie orzekania w wyroku rozwodowym o wspólnym mieszkaniu zajmowanym przez małżonków oraz o podziale majątku wspólnego – uchwały pełnego składu Izby Cywilnej z dnia 13 stycznia 1978 r. III CZP 30/77 (OSNCP 1978/3 poz. 39) decyzję co do pozostawienia bez rozpoznania wniosku strony o dokonanie podziału majątku wspólnego – w wypadku, gdy przeprowadzenie takiego podziału powodowałoby nadmierną zwłokę w postępowaniu, zamieszcza Sąd – stosownie do okoliczności – albo w odrębnym postanowieniu, wydanym w toku postępowania, albo w sentencji wyroku rozwodowego. Decyzja o pozostawieniu wniosku bez rozpoznania nie podlega odrębnemu zaskarżeniu.
Otóż w takim wypadku pozostawienia wniosku o podział majątku wspólnego bez rozpoznania Sąd za każdym razem musiałby – w razie zgłoszenia żądania o zniesienie wspólności ustawowej z mocą wsteczną – orzec o tym, ustalając odpowiednią datę, w sentencji wyroku rozwodowego. Pozostawienie wniosku bez rozpoznania w tym przedmiocie nie wchodzi w grę.
Jak więc wynika z tych wywodów, przyjęta wykładnia art. 52 kro zapewnia w każdej sytuacji, jak długo toczy się proces rozwodowy, możliwość – w razie istnienia podstaw materialno-prawnych – orzeczenia, że wspólność ustawowa ustała z mocą wsteczną.

Call Now ButtonZADZWOŃ TERAZ