Postanowienie SN III CRN 324/76 z dnia 25 stycznia 1977 r.

Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna
z dnia 25 stycznia 1977 r.
III CRN 324/76
Przepis art. 32 § 2 pkt 2 kro stwierdzający, że dochody z majątku odrębnego małżonka stanowią dorobek małżonków ma na myśli czysty dochód, tj. przychód po odjęciu z niego koniecznych wydatków na osiągnięcie tego przychodu, a między innymi obciążeń publicznoprawnych.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 11 lutego 1976 r. Sąd Rejonowy w Poznaniu dokonał podziału majątku wspólnego byłych małżonków Bogusławy i Lecha P. w ten sposób, że wnioskodawczyni Bogusławie P. przyznał na wyłączną własność ruchomości wymienione pod lit. A sentencji, uczestnikowi postępowania Lechowi P. lodówkę i stół, zobowiązując go jednocześnie do zapłacenia wnioskodawczyni kwoty 106.337 zł. Wartość przedmiotu podziału ustalił na kwotę 272.194 zł 96 gr, na którą to sumę składają się następujące składniki:
ruchomości o wartości łącznej 29.556 zł
imienne książeczki oszczędnościowe na kwotę 60.638,96 zł
książeczka oszczędnościowa na hasło „Orion-Delta” na kwotą 182.000 zł.
Udział zatem każdego z byłych małżonków wynosi 136.097,48 zł. Ponieważ według ustaleń Sądu uczestnik postępowania podjął z wyżej wymienionych książeczek oszczędnościowych kwotę 242.638,96 zł oraz rozporządził łodzią pontonową o wartości 6.800 zł, czyli wszedł w posiadanie kwoty 249.438,96 zł, a nadto Sąd przyznał mu na własność lodówkę i stół wartości 3.110 zł, łącznie zatem otrzymał on wartości 252.548,96 zł, podczas gdy udział jego w majątku wspólnym wynosi 136.097 zł 48 gr.
Wobec powyższego winien on zapłacić wnioskodawczyni tytułem wyrównania jej udziału kwotę 116.451 zł 48 gr obniżoną o 10.114 zł z tytułu dokonanej przez niego wpłaty przed zawarciem małżeństwa na kupno mebli w wysokości 21.050 zł.
Jednocześnie sąd Rejonowy stwierdził, że postępowanie dowodowe nie wykazało, aby uczestnik postępowania poza wspomnianą książeczką oszczędnościową z hasłem „Orion-Delta” posiadał jeszcze inne książeczki oszczędnościowe na okaziciela, a w szczególności wymienione we wniosku. Sąd nie dał w tym względzie wiary zeznaniom wnioskodawczyni, motywując to między innymi tym, że są one odmienne od treści wniosku i sprzeczne z wyjaśnieniami składanymi na poszczególnych rozprawach. Ponadto kartka z zapisami numerów książeczek oszczędnościowych na okaziciela – na którą wnioskodawczyni powołuje się – nie jest oryginalną kartką na której wpisywała kolejne numery książeczek w toku ich zakładania, lecz jest jej odpisem. Według zeznań wnioskodawczyni oryginalna kartka zaginęła w czasie procesu rozwodowego.
Zupełnie już niewiarygodne – zdaniem Sądu I instancji – są zeznania wnioskodawczyni o posiadaniu przez uczestnika postępowania kwoty 700.000 zł, którą rzekomo wręczyła mężowi w 1970 r. celem wpłacenia jej na książeczkę oszczędnościową, a następnie nie interesowała się tym, czy wpłata została dokonana. Od powyższego postanowienia rewizję złożyli wnioskodawczyni i uczestnik postępowania.
Sąd Wojewódzki w Poznaniu rewizję uczestnika Lecha P. oddalił, zaś uwzględniając rewizję wnioskodawczyni zmienił zaskarżone postanowienie w ten sposób, że zasądzoną w pkt I. C. na jej rzecz kwotą 106.337 zł podwyższył do 265.337 zł 48 gr a wartość przedmiotu podziału ustaloną na 272.194,96 zł podwyższył do kwoty 590.194,96 zł zmieniając też odpowiednio orzeczenie o kosztach.
Oddalając rewizję uczestnika postępowania Sąd Wojewódzki stwierdził, że podniesiony w niej zarzut naruszenia art. 31 i 45 kro, a w szczególności zarzut naruszenia art. 45 kro przez błędną jego wykładnię, nie jest uzasadniony.
Naruszenie tego przepisu – zdaniem skarżącego – miałoby polegać na nieuwzględnieniu w rozliczeniu dokonanym przez Sąd Rejonowy jego zobowiązań, związanych z prowadzonym przez niego warsztatem rzemieślniczym, stanowiącym zresztą odrębną własność, które to zobowiązania uregulował już po ustaniu wspólności majątkowej.
Sąd Wojewódzki stanął na stanowisku, że zobowiązania podatkowe dotyczą majątku odrębnego, a nie wspólnego i nie podzielił poglądu reprezentowanego w rewizji, jakoby dorobek stanowiła jedynie nadwyżka dochodów nad wydatkami i to w sytuacji, gdy dochody z majątku odrębnego zostały pobrane w czasie trwania wspólności majątkowej, a wydatki poczynione na ten majątek po jej ustaniu.
W żadnym razie – zdaniem Sądu Wojewódzkiego – nie mogą podlegać wyrównaniu przy podziale majątku wspólnego, kwoty wydatkowane z majątku odrębnego na pokrycie zobowiązań dotyczących tego majątku, powstałych już po ustaniu wspólności majątkowej, a o takie właśnie zobowiązania chodzi uczestnikowi.
Jak wynika z pisma Urzędu Miejskiego w Poznaniu z 26 lutego 1976 r. należności podatkowe za lata 1970 – 1972 w łącznej kwocie 121.735 zł zostały wymierzone w roku 1974, a zatem już po ustaniu wspólności ustawowej.
Cześć tych należności za lata 1971 – 1972 została następnie pokryta z wkładów oszczędnościowych, należących do majątku wspólnego.
Sąd Wojewódzki uznał natomiast za zasadną rewizję wnioskodawczyni, która po ograniczeniu zarzutów rewizyjnych, kwestionowała jedynie ustalenie Sądu I instancji, że uczestnik postępowania poza książeczką oszczędnościową na okaziciela z hasłem „Orion-Delta” nie posiadał dwóch dalszych książeczek tego rodzaju z hasłem „Zofia Inowrocław” z wkładem w wysokości 100.000 zł i 200.000 zł.
Sąd Wojewódzki na podstawie art. 385 § 2 kpc uzupełnił postępowanie dowodowe poprzez żądanie odnośnych informacji z Narodowego Banku Polskiego w Poznaniu, ustalając w oparciu o treść pisma tego Banku z 27 maja 1976 r., że w okresie trwania wspólności majątkowej Oddział Powszechnej Kasy Oszczędności w Poznaniu prowadził następujące rachunki oszczędnościowe na okaziciela z hasłem:
Książeczkę Nr 686750 hasło „Zofia Inowrocław” otwartą 30 stycznia 1968 r. z wkładem w kwocie 200.000 zł.
Książeczkę Nr 686966 hasło „Zofia Inowrocław” otwartą 26 stycznia 1968 r. z wkładem w kwocie 100.000 zł.
Książeczkę Nr 1597677 hasło „Orion-Delta”; otwartą 24 lipca 1969 r. z wkładem w kwocie 200.000 zł.
W dniu 11 stycznia 1972 r. nastąpiła zmiana hasła na pierwszych dwóch książeczkach, ale w dacie tej zmiany i w dniu ustania wspólności stan oszczędności nie uległ zmianie.
Wynik powyższego dowodu zezwolił Sądowi Rewizyjnemu na odmienną ocenę zebranego w I instancji materiału dowodowego, zwłaszcza zeznań wniokodawczyni i uczestnika postępowania i na ustalenie, że ten ostatni był posiadaczem rachunków oszczędnościowych wyżej opisanych, co z kolei dało temu Sądowi podstawę w oparciu o art. 390 § 1 kpc do wydania orzeczenia reformatoryjnego.
Minister Sprawiedliwości złożył w dniu 3 grudnia 1976 r. rewizję nadzwyczajną od powyższego postanowienia z wnioskiem o uchylenie tego orzeczenia oraz postanowienia Sądu Rejonowego w Poznaniu i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Poznaniu zarzucając zaskarżonemu postanowieniu rażące naruszenie prawa, a mianowicie art. 42 i 45 kro oraz art. 231, 233 § 1, 316, 385 i 390 § 1 kpc.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nieprawidłowy jest pogląd Sądu Wojewódzkiego, że obciążenia podatkowe powstałe w czasie trwania wspólności ustawowej, a dotyczące majątku odrębnego jednego z małżonków nie zmniejszają dochodów wchodzących w skład dorobku i powinny obciążać tylko majątek odrębny uczestnika postępowania. Według przyjętej praktyki Sądu Najwyższego z powołaniem się na przepis art. 42 i 46 kro wspólność ustawowa obejmuje masę majątkową z wszelkimi aktywami i pasywami, a podział majątku wspólnego dotyczy masy majątkowej, praw majątkowych oraz związanych z nimi zobowiązań. Skoro zgodnie z art. 32 § 2 pkt 2 kro dochody z majątku odrębnego stanowią majątek małżonków, to norma ta ma na myśli czysty dochód tj. przychód po odjęciu wszelkich koniecznych wydatków na osiągnięcie tego przychodu a między innymi obciążeń publiczno – prawnych. Przeto od przychodu należy odliczyć zobowiązania podatkowe, które w konkretnym przypadku dotyczyły majątku odrębnego uczestnika postępowania, ale powinny obciążyć przychody z majątku odrębnego tak, aby do majątku wspólnego wszedł czysty dochód (netto) z majątku odrębnego uczestnika postępowania. Odmienne postępowanie prowadziłoby do pokrzywdzenia jednego małżonka kosztem drugiego, który uczestniczyłby w przychodach brutto, a nie partycypowałby w obciążeniach tych przychodów. Nieistotne jest nadto, czy wymiar podatkowy był dokonany przez organ finansowy przed czy po ustaniu wspólności ustawowej. Istotne jest natomiast, jakiego okresu zobowiązania podatkowe dotyczą.
Wspólność ustawowa małżonków P. zniesiona została w dniu 21 listopada 1973 r. Z pisma Urzędu Miejskiego w Poznaniu Wydział Finansowy z 26 lutego 1976 r. wynika, że zadłużenia podatkowe uczestnika postępowania dotyczyły: 1969 r. – 33.387 zł, 1970 r. – 10.948 zł, 1971 r. – 38.026 zł i 1972 r. – 72.861 zł. Razem wynosiły one 155.222 zł.
Jak wynika z materiału procesowego książeczki imienne oszczędnościowe na łączną kwotę 60.638,96 zł zostały zajęte w dniu 12 grudnia 1972 r., a więc w czasie trwania wspólności ustawowej przez były Inspektorat Kontrolno – Rewizyjny w Poznaniu na zapłatę należności podatkowych, a zatem po tej dacie uczestnik nie mógł już nimi dysponować. Mimo to Sąd I instancji zaliczył tę całą kwotę do majątku wspólnego, zaś Sąd Rewizyjny uznał to stanowisko za słuszne.
Sąd Rejonowy ustalił, że uczestnik postępowania posiadał tylko jedną książeczkę oszczędnościową na okaziciela z hasłem „Orion-Delta” na kwotę 182.000 zł, odmawiając wiary zeznaniom wnioskodawczyni, że wkłady uczestnika były wyższe i obejmowały więcej książeczek, których hasła wnioskodawczyni podała. Tymczasem, jak wynika z pisma Narodowego Banku Polskiego – Oddział Wojewódzki w Poznaniu z 27 maja 1976 r. uzyskanego przez Sąd Rewizyjny stan oszczędności na książeczce Nr 1597677 z hasłem „Orion-Delta”, otwartej 24 lipca 1969 r. wynosił w dniu 23 lutego 1973 r. 200.000 zł, a do tego dnia wypłacono tylko odsetki w kwocie 24.490,04 zł. Okazało się również, że w styczniu 1968 r. otwarte zostały dwa inne rachunki bankowe pod hasłem „Zofia – Inowrocław” – których hasła zostały dnia 11 stycznia 1972 r. zmienione, a na których łącznie zgromadzono 300.000 zł oszczędności. Uczestnik jednak przeczył, aby był on posiadaczem tych dwóch rachunków, bank zaś nie mógł zidentyfikować posiadacza. Dowód więc z informacji Banku nie był wystarczający do poczynienia odmiennych ustaleń w tym przedmiocie od ustaleń Sądu I instancji (art. 385 § 2 kpc), skoro te nowe ustalenia musiały łączyć się z odmienną oceną dowodów osobowych i skoro Sąd rewizyjny zaniechał przeprowadzenia dalszych ewentualnych dowodów z dokumentów, które pozwalałyby ustalić samo przez się, że uczestnik jest względnie był posiadaczem przedmiotowych rachunków.
Dla wyjaśnienia tej okoliczności należało przeto postanowienie Sądu Rejonowego uchylić z przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji celem uzupełnienia materiału dowodowego i dokonania jego oceny zgodnie z wymogami art. 233 § 1 kpc. Trafnie bowiem skarżący podniósł, że wymieniona wyżej informacja Banku może być jednym z szeregu dowodów stanowiących podstawę do domniemania faktycznego (art. 231 kpc), ale nie może być dowodem decydującym i jedynym, na którym można by było oprzeć rozstrzygnięcie w sprawie, dotyczącej zresztą tak wysokiej kwoty.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy, uwzględniając rewizję nadzwyczajną, z mocy art. 422 § 2 kpc uchylił zaskarżone postanowienie oraz poprzedzające je postanowienie Sądu Rejonowego, przekazując sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu.

Call Now ButtonZADZWOŃ TERAZ