Postanowienie SN II CKN 177/97 z dnia 14 stycznia 1998 r.

Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna
z dnia 14 stycznia 1998 r.
II CKN 177/97
Wyrok orzekający rozwód małżeństwa małżonków wpisanych w księdze wieczystej jako współwłaściciele nieruchomości na prawach wspólności ustawowej nie stanowi, w rozumieniu art. 31 ust. 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, podstawy wpisu tych b. małżonków jako współwłaścicieli nieruchomości po połowie.

Uzasadnienie
W księdze wieczystej prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Gliwicach za numerem Kw 19047 według stanu na dzień 21 września 1995 r. Zbigniew i Helena R. byli wpisani jako współużytkownicy wieczyści gruntu i współwłaściciele budynku, objętych wymienioną księgą. Małżeństwo ich zostało rozwiązane przez rozwód wyrokiem tego Sądu z 27 grudnia 1990 r. w sprawie V RC 1605/90.
W dniu 21 września 1995 r. Bank Śląski S.A. w Katowicach złożył wniosek o wpis w wymienionej księdze wieczystej hipoteki przymusowej w kwocie 25.106,92 zł na udziale dłużniczki Heleny R., dla zabezpieczenia wierzytelności przysługującej Bankowi z tytułu udzielonego jej kredytu. Do wniosku załączył wyciąg z ksiąg Banku z 2 stycznia 1992 r. stwierdzający zadłużenie w wymienionej kwocie.
Sąd Rejonowy w Gliwicach postanowieniem z 7 grudnia 1995 r. wezwał Bank do uzupełnienia wniosku przez złożenie wniosku o wpis zmiany formy współwłasności.
W dniu 24 stycznia 1996 r. Bank złożył wymagany wniosek o wpis Heleny i Zbigniewa byłych małżonków R. jako współużytkowników wieczystych gruntu i współwłaścicieli budynku po 1/2 części i Sąd Rejonowy postanowieniem z 15 marca 1996 r. wniosek uwzględnił, powołując jako podstawę wpisu wyrok rozwodowy.
Rewizję dłużniczki i uczestnika Zbigniewa R. od tego wpisu Sąd Wojewódzki w Katowicach postanowieniem z 7 listopada 1996 r. oddalił. W motywach stwierdził, że zaskarżony wpis jest zgodny z przepisami art. 42 i 43 § 1 kro wprowadzającymi domniemanie równych udziałów w majątku wspólnym.
Uznając za chybiony zarzut rewizji, że zaskarżony wpis w istocie oznacza podział majątku, Sąd Wojewódzki odwołał się do przepisu art. 46 kro, według którego stosunki majątkowe małżeńskie po ustaniu wspólności ustawowej, a przed podziałem majątku, są regulowane tak samo jak stosunki spadkobierców przed działem spadku (art. 1036 kc).
Postanowienie Sądu Wojewódzkiego uczestnik Zbigniew R. zaskarżył kasacją opartą na podstawie art. 393[1] pkt 1 kpc (mylnie powołano art. 393 § 1 kpc). Zdaniem skarżącego Sąd Wojewódzki naruszył przepisy art. 31 ust. 2 i art. 32 ust. 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, art. 566 i 567 kpc w związku z art. 37 ustawy o księgach wieczystych przez przyjęcie, że podstawą wpisu zmiany wspólności majątkowej małżeńskiej na współwłasność po 1/2 części jest domniemanie wynikające z art. 43 § 1 kro oraz art. 109 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych przez błędne przyjęcie, że wierzyciel może żądać zaskarżonego wpisu w celu ustanowienia hipoteki przymusowej na udziale dłużniczki mimo braku podziału majątku wspólnego. Wniósł o uchylenie zaskarżonego wpisu i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania ewentualnie zmianę przez uchylenie wpisu i oddalenie wniosku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacji nie można odmówić słuszności, albowiem zawarte w niej zarzuty, wypełniające podstawę z art. 393[1] pkt 1 kpc w sposób skuteczny podważają argumentację prawną przytoczoną przez Sąd Wojewódzki, w ślad za Sądem I instancji. Problem, który wyczerpuje istotę rozpoznawanej sprawy, a także jest przedmiotem zarzutów kasacyjnych, sprowadza się do udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy wyrok orzekający rozwód jest wystarczającą podstawą wpisu zmiany rodzaju współwłasności łącznej b. małżonków na współwłasność udziałową. Rozstrzygnięcie tego problemu wymaga dokonania analizy przepisów normujących podstawy wpisu do ksiąg wieczystych.
Zagadnienie podstaw tego wpisu jest uregulowane nader skrótowo w art. 31 i 32 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Według pierwszego z nich wpis może być dokonany na podstawie dokumentu z podpisem notarialnie poświadczonym, jeżeli przepisy szczególne nie przewidują innej formy dokumentu. Zgodnie z drugim do wpisu ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości wystarcza dokument obejmujący oświadczenie woli właściciela o ustanowieniu tego prawa (ust. 1), a do wpisu prawa osobistego lub roszczenia wystarcza dokument obejmujący oświadczenie woli właściciela o ustanowieniu tego prawa (ust. 2) Nietrudno dostrzec, że przepis art. 31, w przeciwieństwie do art. 32, określa tylko formę dokumentu stanowiącego podstawę wpisu, nie wspominając o jego treści.
W postępowaniu wieczystoksięgowym wpis jest orzeczeniem (art. 49 ustawy o księgach), zatem jest instytucjonalnie związany z postępowaniem. Stąd prawidłowa wykładnia wspomnianych przepisów art. 31 i 32 musi być dokonana w powiązaniu z art. 46 regulującym postępowanie wieczystoksięgowe, który stanowi, że rozpoznając sprawę sąd bada jedynie treść wniosku, treść i formę dołączonych doń dokumentów oraz treść księgi wieczystej. Z wykładni literalnej tego przepisu wynika, że tylko dokumenty mogą stanowić podstawę wpisu, jednakże ani przepisy tej ustawy, ani przepisy art. 244-257 kodeksu postępowania cywilnego, które mają zastosowanie w postępowaniu wieczystoksięgowym poprzez art. 37 ustawy o księgach, nie definiują pojęcia dokumentu.
Analiza przytoczonych przepisów dowodzi dwu właściwości dokumentu, a mianowicie, że musi on mieć formę pisemną i z przeznaczenia stanowić środek dowodowy. Sformułowanie zaś zawarte w ust. 2 art. 31 ustawy o księgach „stan prawny, jaki ma być w księdze wieczystej ujawniony, musi być wykazany”, daje podstawę do wniosku, że ustawodawca w art. 31 ust. 2 ustawy o księgach miał na uwadze dokument świadczący o istnieniu pewnego stanu prawnego nieruchomości, jaki ma być na jego podstawie ujawniony w księdze wieczystej.
Wymagań tych nie spełnia wyrok orzekający rozwód małżeństwa małżonków wpisanych w księdze wieczystej jako współwłaścicieli na prawach wspólności ustawowej. Nie wynika z niego bowiem stan prawny nieruchomości, jaki ma być ujawniony w księdze, a jedynie że stan prawny z niej wynikający stał się niezgodny z rzeczywistym stanem prawnym wobec ustania wspólności ustawowej. Stwarza to jedynie obowiązek sądu dokonania wpisu ostrzeżenia stosownie do art. 57 ustawy o księgach i podjęcia czynności zmierzających do usunięcia niezgodności.
W rezultacie przytoczonych rozważań trzeba zanegować pogląd Sądu Wojewódzkiego o zgodności zaskarżonego wpisu b. małżonków za współwłaścicieli po 1/2 części z art. 43 kro, który nawet nie został powołany jako podstawa tego wpisu.
Wprawdzie w drodze wyjątku od przewidzianej w art. 31 ust. 2 ustawy o księgach wieczystych zasady, że podstawą wpisu może być tylko dokument, podstawę tę może stanowić bezpośrednio przepis prawa, jednakże ma to miejsce tylko wówczas, jeśli przepis ten stwierdza nabycie ex lege prawa podlegającego ujawnieniu w księdze wieczystej, bez wymagania ustawowego poświadczenia tego nabycia. Takiemu stanowisku dał wyraz Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 9 lipca 1993 r. III CZP 91/93 (OSNCP 1994/2 poz. 29) i postanowieniu z dnia 24 czerwca 1997 r. II CKN 216/97 (OSNC 1998/1 poz. 7) Tymczasem przepis art. 43 kro nie stwierdza nabycia prawa, a stwarza jedynie domniemanie równych udziałów, a nie pewny stan prawny nieruchomości.
Zaskarżony wpis uprościł sprawę w sposób sprzeczny z obowiązującą w naszym systemie prawnym zasadą legalności, z której wynika, że wpisy powinny być dokonywane w zgodzie ze stanem prawnym nieruchomości, a więc na podstawie dokumentów stan ten określających. Tylko wówczas będzie zapewniona stabilność stosunków prawnorzeczowych, a domniemanie wynikające z wpisów zgodne ze stanem prawnym, co leży w interesie porządku prawnego.
Pogwałcenie tej zasady przesądza o rażącym naruszeniu powołanych w kasacji przepisów prawa.
Dla dopełnienia całości obrazu należy zauważyć, że przyjęty pogląd nie pozbawia wierzyciela możliwości zaspokojenia się z udziału we współwłasności nieruchomości jednego z b. małżonków, będącego dłużnikiem. Wierzyciel ma bowiem zapewnioną ochronę w drodze powództwa o ustalenie wielkości udziałów b. małżonków we współwłasności nieruchomości (art. 189 kpc).
Z tych względów zaskarżone postanowienie oraz wpis uchylono i wniosek oddalono (art. 393[15] kpc w związku z art. 13 § 2 kpc).

Call Now ButtonZADZWOŃ TERAZ