1. Reguła usprawiedliwionych potrzeb dziecka. Zgodnie z art 135 kro
Art. 135. § 1. Zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego.
Pojęcia „usprawiedliwione potrzeby” oraz „możliwości zarobkowe i majątkowe” zostały szczegółowo omówione w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 r. W uchwale tej stwierdzono że:
„Pojęcia usprawiedliwionych potrzeb nie można jednoznacznie zdefiniować, ponieważ nie ma jednego stałego kryterium odniesienia. Rodzaj i rozmiar tych potrzeb jest uzależniony od cech osoby uprawnionej oraz od splotu okoliczności natury społecznej i gospodarczej, w których osoba uprawniona się znajduje. Nie jest możliwe ustalenie katalogu usprawiedliwionych potrzeb podlegających zaspokojeniu w ramach obowiązku alimentacyjnego i odróżnienie ich od tych, które jako objaw zbytku lub z innych przyczyn nie powinny być uwzględnione. W każdym razie zakres obowiązku alimentacyjnego wyznaczać będą poszczególne sytuacje uprawnionego i zobowiązanego, konkretne warunki społeczno-ekonomiczne oraz cele i funkcje obowiązku alimentacyjnego. Dopiero na tym tle będzie można określić potrzeby życiowe – materialne i intelektualne uprawnionego.”
Zakres potrzeb dziecka, które powinny być przez rodziców zaspokojone, wyznacza treść art. 96 k.r.o., według którego rodzice obowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przygotować je należycie – odpowiednio do jego uzdolnień – do pracy dla dobra społeczeństwa.
2. Reguła druga – dziecko ma prawo do równej stopy życiowej z rodzicami i to zarówno wtedy, gdy żyją z nimi wspólnie, jak i wtedy, gdy żyją oddzielnie. Oznacza to, że rodzice powinni zapewnić dziecku warunki materialne odpowiadające tym, w jakich żyją sami. Nie będzie to jednak dotyczyło potrzeb będących przejawem zbytku.
3. Reguła trzecia – polega na tym iż przez ustawowe określenie „możliwości zarobkowe i majątkowe” rozumieć należy nie tylko zarobki i dochody rzeczywiście uzyskiwane ze swojego majątku, lecz te zarobki i te dochody, które osoba zobowiązana może i powinna uzyskiwać przy dołożeniu należytej staranności i przestrzeganiu zasad prawidłowej gospodarki oraz stosownie do swoich sił umysłowych i fizycznych.
Zatem możliwości zarobkowe zobowiązanego nie są utożsamiane z faktycznie osiąganymi w danej chwili zarobkami ale w przypadkach uzasadnionych obejmują one także wysokość zarobków, które zobowiązany jest w stanie uzyskać, lecz nie osiąga ich z przyczyn niezasługujących na usprawiedliwienie (np. osoba zobowiązana nie wykonuje wyuczonego i dobrze wynagradzanego zawodu, pracuje w niepełnym wymiarze godzin bądź też pracuje dorywczo.)
Podstawą oceny możliwości zarobkowych w stosunku do :
a) pracownika – będzie zarówno jego stałe wynagrodzenie, obejmujące wynagrodzenie zasadnicze, premie i dodatki, jak i świadczenia w naturze stanowiące uzupełnienie wynagrodzenia (deputaty) oraz świadczenia i wypłaty przypadające pracownikowi lub członkom jego rodziny z różnych tytułów w związku z zatrudnieniem. Są to na przykład nagrody, świadczenia z funduszu socjalnego, wynagrodzenia za projekty wynalazcze itp.
b) osób zaliczanych do środowisk twórczych – będą należności pobierane z tytułu wynagrodzenia za wszelkiego rodzaju dzieła wraz z tantiemami za ich rozpowszechnianie.
c) osób prowadzących indywidualne gospodarstwa rolne lub zakłady rzemieślnicze – będą wszelkie wpływy w formie pieniężnej lub w naturze, uzyskane w oznaczonym czasie po uwzględnieniu poniesionych nakładów pieniężnych, materiałowych lub pracy ludzkiej. Mogą wchodzić tu w grę także wpływy z tytułu czynszów dzierżawnych lub najmu.
d) osób, które zakończyły aktywność zawodową – będzie wysokość pobieranych rent, emerytur i wszelkiego rodzaju odszkodowań.
e) osób skazanych – należności, jakie skazany może uzyskać za pracę wykonywaną w zakładach karnych. Skazani, obciążeni świadczeniami alimentacyjnymi, zatrudniani są w pierwszej kolejności przy pracach wysoko wynagradzanych, a przypadająca im należność stanowi podstawę do ustalania wysokości alimentów.
f) osób wykonujących wolny zawód – wysokość sum wymienianych w zeznaniach rocznych dotyczących podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT roczny).
Nie można jednak wykluczyć takiej sytuacji, że w/w osoby te mogą mieć inne dodatkowe źródła dochodów, które powinny być uwzględnione przy określaniu sytuacji zarobkowej tych osób.
Oczywiście sąd bierze pod uwagę fakt posiadania przez zobowiązanego kilku źródeł dochodu.
4. Reguła czwarta – wysokość alimentów na rzecz dziecka jest ustalana w oparciu o obecne potrzeby dziecka i nie mogą być uwzględniane przewidziane w przyszłości koszty nauki, wydatki szkolne itp.W razie późniejszego wzrostu potrzeb dziecka alimenty mogą być zawsze podwyższone.
5. Reguła piąta – potrzeby uprawnionego dziecka oraz możliwości majątkowe zobowiązanego mogą ulegać zmianom. Zmiana stosunków ( licząc od ostatniego wyroku zasądzającego alimenty) może prowadzić do uchylenia obowiązku alimentacyjnego bądź do podwyższenia lub obniżenia alimentów. Podwyższenie alimentów następuje wówczas, gdy zwiększeniu uległy potrzeby uprawnionego albo wzrosły możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego. Obniżenie alimentów uzasadnia zmniejszenie się potrzeb uprawnionego lub pogorszenie sytuacji materialnej i majątkowej zobowiązanego.
Obowiązek alimentacyjny wygasa wtedy, gdy uprawniony uzyska zdolność do samodzielnego utrzymania (art. 133 § 1 k.r.o.). Następuje to również w sytuacji, gdy zobowiązany do alimentacji na skutek zdarzeń losowych utraci całkowicie możliwość osiągania jakichkolwiek dochodów.
6. Reguła szósta – ciężar zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb dziecka spoczywa na obojgu rodzicach.
Przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przewidują także formę wykonania obowiązku alimentacyjnego, w całości lub w części w postaci osobistych starań o utrzymanie i wychowanie dziecka (art. 135 § 2 k.r.o.) Taka forma spełnienia obowiązku alimentacyjnego dotyczyć będzie sytuacji, gdy matka dziecka przebywa na urlopie wychowawczym w celu zapewnienia dziecku opieki albo gdy z uwagi na stan zdrowia dziecka zmuszona była przerwać pracę i zająć się jego wychowaniem.
Jednak w praktyce sąd najczęściej dzieli po równo alimenty na rzecz dziecka na obojga rodziców nie wyliczając odpowiednika finansowego osobistych starań o utrzymanie i wychowanie dziecka przez przedstawiciela ustawowego opiekującego się dzieckiem.