Uchwała SN III CZP 7/85 z dnia 11 marca 1985 r.

Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna i Administracyjna
z dnia 11 marca 1985 r.
III CZP 7/85
Małżonek, który wspólnie ze swym współmałżonkiem dokonał budowy na gruncie stanowiącym majątek odrębny tego współmałżonka, może w postępowaniu o podział majątku dorobkowego – na podstawie art. 231 kc żądać przeniesienia własności udziału w tej nieruchomości na swoją rzecz.
Uzasadnienie
Strony – wnioskodawczyni Aleksandra G. i uczestnik postępowania Bolesław G. – zawarły związek małżeński dnia 26 lutego 1949 r. W czasie trwania tego małżeństwa uczestnik postępowania nabył jako majątek odrębny – w drodze spadkobrania – własność nieruchomości (działki) o powierzchni 1195 m2 położonej w K., objętej księgą wieczystą Kw (…) prowadzoną przez Państwowe Biuro Notarialne w Bielsku-Białej. Na tej nieruchomości małżonkowie zbudowali ze środków stanowiących ich majątek wspólny dom mieszkalny, szopę drewnianą, studnię, zbiornik ścieków i kanalizację, postawili ogrodzenie i trzepak, położyli chodniki betonowe oraz posadzili rośliny ozdobne.
Prawomocnym wyrokiem z dnia 17 kwietnia 1979 r. Sąd Rejonowy w Bielsku-Białej zniósł wspólność majątkową małżeńską między stronami z dnia 2 sierpnia 1978 r. (małżeństwo zostało następnie rozwiązane przez rozwód – dnia 8 listopada 1982 r.).
W dniu 27 lipca 1979 r. wnioskodawczyni wystąpiła o podział majątku dorobkowego stron. Wnioskodawczyni zażądała, by ruchomości stanowiące wyposażenie gospodarstwa domowego zostały podzielone między nią i uczestnika postępowania, gdy zaś chodzi o podział nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek odrębny uczestnika postępowania, aby zobowiązać uczestnika do przeniesienia na nią – na podstawie art. 231 kc – w połowie własności przedmiotowej nieruchomości (działki), co umożliwiłoby ustanowienie w budynku mieszkalnym odrębnej własności dwóch lokali mieszkalnych, z których jeden stanowiłby jej własność, a drugi własność uczestnika postępowania.
Uczestnik postępowania wyraził zgodę na proponowany przez wnioskodawczynię podział ruchomości, a odnośnie do podziału nakładów poczynionych z majątku wspólnego na jego majątek odrębny – wniósł o zobowiązanie go do spłaty wnioskodawczyni ich połowy w stosownych ratach.
Postanowieniem z dnia 28 czerwca 1984 r. Sąd Rejonowy w Bielsku-Białej dokonał podziału ruchomości stanowiących wyposażenie gospodarstwa domowego zgodnie z wolą stron, ustalił wartość nakładów poczynionych z majątku wspólnego stron na majątek odrębny uczestnika postępowania na kwotę 2.185.288 zł i zasądził od uczestnika postępowania na rzecz wnioskodawczyni, przy uwzględnieniu wzajemnych rozliczeń związanych z podziałem ruchomości (wyrównanie różnicy wartości) i użytkowaniem nieruchomości, kwotę 1.094.264 zł, płatną w ratach – pierwsze 300.000 zł po uprawomocnieniu orzeczenia, następne po 100.000 zł co kwartał (ostatnia rata 94.264 zł). Sąd Rejonowy – powołując się na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 3 października 1969 r. III CZP 71/69 (OSPiKA 1970/9 poz. 189) – uznał, że wnioskodawczyni nie przysługuje roszczenie z art. 231 § 1 kc, ma ona jedynie prawo do zwrotu połowy nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek odrębny uczestnika postępowania (art. 45 kro).
Rozpoznając sprawę na skutek rewizji wnioskodawczyni, w której domaga się ona uchylenia zaskarżonego orzeczenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, Sąd Wojewódzki w Bielsku-Białej powziął poważne wątpliwości wyrażone w pytaniu prawnym, które w trybie art. 391 kpc przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W powołanej wyżej uchwale z dnia 3 października 1969 r. Sąd Najwyższy stwierdził, że małżonek, który wspólnie ze swym współmałżonkiem dokonał budowy na gruncie stanowiącym odrębny majątek tego współmałżonka, nie może na podstawie art. 231 § 1 kc żądać przeniesienia własności takiego gruntu na rzecz obojga małżonków, jako ich wspólności ustawowej, jeżeli zaś nakłady zostały poczynione z majątku wspólnego, to ma zastosowanie przepis art. 45 kro. U podłoża tej uchwały legło przekonanie, że małżonka, który wspólnie z współmałżonkiem buduje na gruncie stanowiącym jego odrębną własność, nie można uznać za samoistnego posiadacza całości gruntu zajętego pod budowę. Możliwość takiego uznania bowiem wyklucza współudział w budowie drugiego z małżonków, będącego właścicielem gruntu.
Poza tym – podkreślono w uzasadnieniu uchwały – na wypadek nakładów dokonanych z majątku wspólnego na majątek odrębny jednego z małżonków przewidziano inne rozwiązanie, a mianowicie obowiązek zwrotu nakładów przez małżonka, na którego majątek odrębny nakładów dokonano (art. 45 kro).
W nawiązaniu do przytoczonej uchwały w doktrynie został nawet wyrażony pogląd, że przepis art. 231 § 1 kc nie może mieć w rozważanej sytuacji zastosowania dlatego, iż przepis art. 45 kro powinien być traktowany jako norma szczególna (lex specialis) wyczerpująco regulująca roszczenia między małżonkami z tytułu nakładów z majątku wspólnego na majątek odrębny (i odwrotnie).
Już jednak w uchwale pełnego składu Izby Cywilnej z dnia 15 grudnia 1969 r. III CZP 12/69, stanowiącej wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w sprawach o dział spadku obejmującego gospodarstwo rolne (OSNCP 1970/3 poz. 39), Sąd Najwyższy dopuścił co do zasady możliwość orzekania w postępowaniu o dział spadku o roszczeniach z art. 231 § 1 kc. Stwierdził, że jeżeli nakłady poczynione na spadek, o których sąd rozstrzyga w postępowaniu działowym (art. 686 kpc), polegają na wzniesieniu przez spadkobiercę budynku o wartości znacznie przekraczającej wartość zajętej na ten cel działki, to spadkobiercy temu może przysługiwać w stosunku do pozostałych spadkobierców roszczenie przewidziane w art. 231 § 1 kc. Roszczenie takie podlega – jako roszczenie z tytułu nakładów – ogólnej dyspozycji art. 618 § 2 w związku z art. 688 kpc.
Wyrażona w powołanych wyżej wytycznych zasada ma zastosowanie w postępowaniu o podział majątku dorobkowego, jako że w postępowaniu tym stosuje się odpowiednio przepisy o dziale spadku (art. 46 kro i art. 567 § 3 kpc).
Uwzględniając powyższe wytyczne, należy przyjąć, że w postępowaniu o podział majątku dorobkowego mogą być rozważane następujące żądania małżonka, który wspólnie ze swym współmałżonkiem dokonał budowy na gruncie stanowiącym majątek odrębny tego współmałżonka: a) żądanie zasądzenia na jego rzecz stosownej kwoty pieniężnej, odpowiadającej części wartości nakładu stosownie do przysługującego mu udziału w majątku wspólnym, b) żądanie przyznania mu innych przedmiotów odpowiadających wartościowo tej kwocie i c) żądanie wykupu części nieruchomości zajętej pod budynek wzniesiony kosztem majątku wspólnego, odpowiadającej jego udziałowi w majątku wspólnym (patrz w tej kwestii uzasadnienie uchwały SN z dnia 18 stycznia 1982 r. III CZP 54/81 OSNCP 1982/5-6 poz. 71). Dwa pierwsze żądania (lit. a i b) znajdują podstawę prawną w przepisie art. 45 kro, żądanie ostatnie zaś (lit. c) – w przepisie art. 231 § 1 kc.
Wybór żądania będzie z reguły podyktowany okolicznościami sprawy. Okoliczności sprawy będą też przesądzały o treści rozstrzygnięcia.
Dopuszczenie w postępowaniu o podział majątku dorobkowego, w ramach rozliczenia nakładów, roszczenia przewidzianego w art. 231 § 1 kc stanowi rozwiązanie, które ma niezwykle istotny – zwłaszcza w trudnych warunkach ekonomicznych, w tym mieszkaniowych – walor natury społecznej. Pozwala bowiem na pełniejszą ochronę żywotnych interesów majątkowych poszczególnych członków rodziny w sytuacji, gdy przestała ona normalnie funkcjonować.
Z przytoczonych względów udzielono odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

Call Now ButtonZADZWOŃ TERAZ