Uchwała SN III CZP 31/84 z dnia 27 czerwca 1984 r.

Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna i Administracyjna
z dnia 27 czerwca 1984 r.
III CZP 31/84
Uprawnienie do nabycia samochodu osobowego, związane z otwarciem ze środków wchodzących w skład majątku wspólnego w Powszechnej Kasie Oszczędności specjalnego rachunku przedpłat na imię jednego z małżonków, można w drodze podziału tego majątku przyznać drugiemu ze współmałżonków.
Uzasadnienie
Małżonkowie Ewa i Przemysław M. otworzyli w Powszechnej Kasie Oszczędności w P. specjalny rachunek przedpłat na nabycie samochodu osobowego na nazwisko Ewy M. W wyroku z dnia 23 kwietnia 1982 r. Sąd Rejonowy w Poznaniu, orzekając rozwód ich małżeństwa, w drodze podziału majątku wspólnego przyznał Przemysławowi M. „na wyłączną własność książeczkę samochodową wystawioną na nazwisko Ewy M. (…)”. Powszechna Kasa Oszczędności jednak odmówiła wykonania zlecenia przepisania tej książeczki z Ewy M. na Przemysława M., powołując się na zakaz wypływający z art. 737 kc w związku z przepisem § 3 ust. 2 pkt 1 uchwały nr 49 Rady Ministrów z dnia 26 lutego 1981 r. w sprawie sprzedaży samochodów osobowych dla ludności oraz rozwoju zaplecza motoryzacji (M. P. 1981 r. Nr 7 poz. 59 ze zm.).
Przemysław M. więc żądał w pozwie nakazania pozwanemu Narodowemu Bankowi Polskiemu przeprowadzenia tej operacji. Strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa, zarzucając, iż – według powyższych przepisów – ten, kto otworzył specjalny rachunek przedpłat, nie może przenieść na inną osobę uprawnienia do nabycia samochodu, że nabywcą samochodu może być tylko wnoszący przedpłatę. Uznając, że żądana operacja nie godziłaby w zakazy zawarte w przepisach wykonawczych do prawa bankowego, Sąd Rejonowy orzekł zgodnie z żądaniem powoda. Dotychczasowe zarzuty w rewizji podtrzymał pozwany Narodowy Bank Polski. Przy rozpoznawaniu sprawy wskutek tej rewizji powstało dla Sądu Wojewódzkiego zagadnienie prawne, sformułowane w sentencji.
Bank może odmówić wykonania zlecenia, jeżeli zabraniają mu tego szczególne przepisy (art. 727 kc). Przepisy § 3 ust. 2 pkt 1 powołanej uchwały Rady Ministrów zaś stanowią, iż posiadacz specjalnego rachunku przedpłat nie ma prawa przeniesienia na inną osobę uprawnienia z tego rachunku do nabycia samochodu osobowego oraz że ograniczenie to nie dotyczy przejęcia na inną osobę uprawnienia z takiego rachunku w drodze spadku. W punkcie 1 „postanowień” Powszechnej Kasy Oszczędności zakaz ten ujęto w formułę, że „rachunek nie podlega cesji” (art. 509 kc). Uprawnienia więc ze specjalnego rachunku przedpłat na nabycie samochodu osobowego są niezbywalne.
Przedpłaty na nabycie samochodu osobowego może dokonać na swe imię jeden z małżonków ze środków należących do majątku wspólnego małżonków. Przepisy wykonawcze do prawa bankowego nie mogły wytworzyć wyłomu w zasadzie ochrony rodziny i w realizujących tę zasadę przepisach kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, normujących stosunki majątkowe między małżonkami. Z nich zaś wynika, że – w takiej sytuacji – małżonek otwierający na swe imię specjalny rachunek przedpłat reprezentuje wobec banku współmałżonka (art. 36 § 2 zdanie 1 kro). Zawarta więc przezeń umowa rachunku bankowego rodzi prawa i obowiązki także w odniesieniu do tego współmałżonka (uchwała Pełnego Składu Izby Cywilnej SN z dnia 28 lutego 1972 r. III CZP 96/71 OSNCP 1972/12 poz. 211).
W konsekwencji należy uznać, że również sytuacja prawna, powstała na skutek otwarcia na imię jednego z małżonków specjalnego rachunku na nabycie samochodu osobowego, jest objęta ustawową wspólnością majątkową małżeńską. Mylny jest tym samym pogląd, że uprawnienie, o którym mowa, stanowi prawo niezbywalne w rozumieniu pkt 6 art. 33 kro.
Skoro uprawnienie do nabycia samochodu osobowego powstałe wskutek otwarcia specjalnego rachunku przedpłat na imię jednego z małżonków do czasu ustania wspólności majątkowej przysługiwało obojgu małżonkom, to przyznania w drodze podziału majątku wspólnego (art. 46 kro, art. 567 kpc) książeczki samochodowej drugiemu z byłych małżonków nie można traktować jako „przeniesienia na inną osobę uprawnienia (…) do nabycia samochodu” lub „cesji”, o której mowa w pkt 1 „postanowień” Powszechnej Kasy Oszczędności. Orzekając w tym przedmiocie, sąd ogranicza się przecież do rozstrzygnięcia, że prawo do nabycia samochodu osobowego zachowuje nie ten z byłych małżonków, na którego imię opiewa specjalny rachunek bankowy.
Wprowadzenie zakazu przeniesienia w drodze czynności prawnej przez posiadacza na inną osobę uprawnienia ze specjalnego rachunku przedpłat do nabycia samochodu ma zapobiec spekulowaniu książeczkami samochodowymi. Przedstawiona wykładnia nie godzi zatem w cele założone w powołanych na wstępie przepisach wykonawczych do prawa barokowego. Umacnia ją zaś orzecznictwo ukształtowane pod rządem bardziej rygorystycznego art. 144 § 1 ustawy o spółdzielniach i ich związkach z 1961 r., według którego lokatorskie prawo do lokalu jest prawem niezbywalnym i jako takie nie należy do spadku. W wytycznych wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w zakresie stosowania przepisów o podziale majątku wspólnego małżonków w wypadku, gdy w skład tego majątku wchodzi spółdzielcze prawo do lokalu z dnia 30 listopada 1974 r. III CZP 1/74 (OSNCP 1975/3 poz. 37) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że ważkie względy natury społecznej nakazują przyjęcie – wbrew literalnemu brzmieniu art. 144 § 1 ustawy – poglądu, że zasada niezbywalności spółdzielczego prawa do lokalu, o którym mowa, nie odnosi się do przesunięć majątkowych między małżonkami, dokonywanych w toku postępowania o podział majątku wspólnego. W postanowieniu z dnia 16 stycznia 1984 r. III CRN 330/83 (OSPiKA 1984/10 poz. 217) zaś Sąd Najwyższy – rozpoznający rewizję nadzwyczajną wniesioną w podobnej sprawie – zajął stanowisko, że żadne względy, zarówno prawne, jak i społeczne, nie przeciwstawiają się ustaleniu przez byłych małżonków lub rozstrzygnięciu przez sąd, któremu z nich przypadnie w wyniku podziału majątku wspólnego uprawnienie ze specjalnego rachunku przedpłat do nabycia samochodu osobowego. Odmiennej wykładni Narodowego Banku Polskiego nie można w konsekwencji uznać za prawidłową.
Przedstawiane więc zagadnienie prawne rozstrzygnął Sąd Najwyższy jak w sentencji uchwały (art. 391 § 1 kpc).

Call Now ButtonZADZWOŃ TERAZ