Uchwała Składu Siedmiu Sędziów SN III CZP 8/74 z dnia 31 sierpnia 1974 r.

Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego – Izba Cywilna
z dnia 31 sierpnia 1974 r.
III CZP 8/74
W postępowaniu o podział majątku wspólnego (art. 566 i 567 kpc) sąd nie może objąć podziałem wchodzącego w skład tego majątku prawa najmu, nabytego przez małżonków na podstawie decyzji administracyjnej o przydziale.
Uzasadnienie
Rozważane zagadnienie prawne, przedstawione do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu w trybie art. 391 § 1 kpc i przekazane przez skład sądzący trzech sędziów Sądu Najwyższego do rozstrzygnięcia składowi siedmiu sędziów na podstawie art. 30 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. 1962 r. Nr 11 poz. 54), powstało na tle następującego stanu faktycznego:
Sąd Powiatowy w Rudzie Śląskiej, w sprawie o podział majątku wspólnego byłych małżonków S., w postanowieniu z dnia 19 kwietnia 1973 r. między innymi ustalił, że „prawo najmu lokalu położonego w R. przy ul. Międzyblokowej 18 m 75 należy do majątku dorobkowego uczestników postępowania”, i prawo to przyznał na „wyłączną własność” Róży S. wraz z kaucją mieszkaniową w kwocie 7.218 zł. Uczestnik Władysław S. zgodził się z tym postanowieniem. Zaskarżyła je uczestniczka Róża S., która domagała się korzystniejszego dla siebie podziału. Sąd Wojewódzki w Katowicach przy rozpoznawaniu rewizji uczestniczki powziął wątpliwości co do dopuszczalności podziału prawa najmu tzw. mieszkania kwaterunkowego.
Wątpliwości te istotnie zachodzą.
Sąd Najwyższy w składzie sądzącym trzech sędziów założył w przekazanym zagadnieniu, że prawo najmu mieszkania może wchodzić w skład dorobkowego majątku małżonków. Założenie to odpowiada prawu także w wypadku, gdy stosunek najmu został nawiązany w drodze administracyjnej decyzji o przydziale. W świetle art. 9 ust. 1 nowego Prawa lokalowego (Dz. U. 1974 r. Nr 14 poz. 84, cytowanego w dalszym ciągu rozważań jako „pr. lok.”) z samej ostatecznej decyzji o przydziale (nawet bez potrzeby objęcia przydzielonego mieszkania) wynika stosunek najmu. Przepis ten jest przykładem tego, jak to przez administracyjną decyzję powstaje stosunek prawa cywilnego. Poza tym już pod rządem dawnego Prawa lokalowego (Dz. U. 1962 r. Nr 47 poz. 227) taki sam pogląd był niemal powszechny w literaturze i został też wypowiedziany przez Sąd Najwyższy (wyrok z dnia 13 czerwca 1967 r. III CR 107/67 OSNCP 1968/4 poz. 66).
Dorobkowy majątek małżonków jest niepodzielny dopóty, dopóki trwa małżeńska wspólność ustawowa (art. 35 zd. 1 kro). Wspólność ta ustaje z ustaniem małżeństwa. Od chwili zatem uprawomocnienia się wyroku orzekającego rozwód małżeństwa stosuje się odpowiednio do dorobku przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych (art. 42 kro). Nie byłoby zatem – ze względu na samą tylko właściwość majątku dorobkowego – przeszkód do objęcia podziałem prawa najmu mieszkania, nawiązanego na podstawie administracyjnej decyzji o przydziale.
Jednakże przeciwko objęciu podziałem majątku wspólnego takiego prawa jak najem w zasadzie przemawia jego natura. Gdy najem wynika z umowy, od wynajmującego zależy zarówno wskazanie przedmiotu najmu, jak i dobór najemcy. Niezbędność więc uzyskania jego zgody na zmianę co do osoby najemcy, jak również na ewentualny „podział” przedmiotu najmu (o czym orzeka sąd w postanowieniu działowym) stanowi materialnoprawną przeszkodę do objęcia prawa najmu sądowym postępowaniem o podział wspólnego majątku małżonków.
W wypadku gdy najem powstał z mocy administracyjnej decyzji o przydziale, wspomnianą zgodę wynajmującego trzeba – najogólniej mówiąc – zastąpić zgodą terenowego organu administracji państwowej, właściwego do wydania decyzji o przydziale. Najem powstaje z mocy takiej decyzji w warunkach szczególnego trybu najmu (art. 20 i n. pr. lok.), który jest odpowiednikiem dawnej publicznej gospodarki lokalami. W tych warunkach wynajmujący przestaje być dysponentem przedmiotu najmu, a staje się nim wspomniany organ, wymieniony w art. 51 pr. lok. Do zakresu szczególnego trybu najmu należy nie tylko wyznaczenie najemcy, lecz także określenie i wskazanie przedmiotu najmu, którym może być także część (a nawet jeden pokój) samodzielnego lokalu mieszkalnego (art. 5 pr. lok.). Organ administracji więc może uchylić swoją uprzednią decyzję, z mocy której oboje małżonkowie stali się najemcami tego samego mieszkania (art. 9 ust. 3 pr. lok.), i każdemu z byłych małżonków przydzielić oznaczone części dotychczas wspólnego mieszkania jako odrębne przedmioty najmu. Wynik tych decyzji byłby równy „podziałowi” prawa najmu.
Niezbędność uprzedniego wydania decyzji administracyjnych o takiej treści udaremnia objęcie postępowaniem o podział majątku wspólnego małżonków ich prawa najmu powstałego z mocy administracyjnej decyzji o przydziale. Przeszkoda do takiego objęcia nie wynika natomiast z właściwości prawa najmu przysługującego małżonkom, przewidzianego w przepisie art. 9 ust. 3 pr. lok. Przepisem tym nie stworzono jakiejś nowej wspólności, konkurującej z małżeńską wspólnością ustawową. Jego celem było jedynie zapewnienie obojgu małżonkom uprawnień najemcy i równego, formalnego tytułu do objęcia mieszkania i do korzystania z niego.
Wspomniana przeszkoda polega na zależności treści sądowego rozstrzygnięcia w przedmiocie działu od treści administracyjnej decyzji o przydziale. Skoro jednak sama taka decyzja stwarza lub modyfikuje stosunek najmu (art. 9 ust. 1 pr. lok.), to bezprzedmiotowe i zbędne byłoby sądowe rozstrzygnięcie o tym stosunku w postanowieniu działowym.
Wyłania się jednak zagadnienie, czy sąd nie mógłby rozstrzygnąć o stosunku najmu niezależnie od decyzji organu administracji. Podobnego rodzaju kompetencja sądu została ustanowiona w przepisie art. 443 § 1 kpc, według którego sąd na żądanie jednego z małżonków orzeka „o zakresie i sposobie korzystania przez małżonków ze wspólnego mieszkania w czasie trwania procesu” o rozwód lub unieważnienie małżeństwa (art. 451 kpc). Jest to jednak przepis wyjątkowy, a tego rodzaju przepis nie podlega wykładni rozszerzającej. Przewidziane w art. 443 § 1 kpc orzeczenie stwarza jedynie porządek przejściowy i tylko w zakresie korzystania z lokalu, dlatego nie narusza stosunku najmu i ani nie wpływa na uprawnienia wynajmującego, ani nie koliduje z administracyjną decyzją o przydziale. Omawiane orzeczenie niejako tak się ma do „podziału” prawa najmu, jak orzeczenie o podziale quoad usum rzeczy wspólnej do zniesienia współwłasności. Brakuje więc także formalnoprawnej podstawy do objęcia podziałem wchodzącego do majątku wspólnego prawa najmu, powstałego z mocy administracyjnej decyzji o przydziale. Próba stworzenia takiej podstawy w jednym z projektów prawa lokalowego nie została ostatecznie przyjęta.
Gdyby sąd orzekł w postanowieniu działowym o prawach byłych małżonków do dotychczas wspólnego ich mieszkania, zmieniłby administracyjną decyzję o przydziale. Jeżeliby bowiem przyznał prawo najmu jednemu z byłych małżonków (jak w sprawie, na tle której wyłoniło się pytanie), zmieniłby decyzję o przydziale o tyle, że cofnąłby przydział temu z małżonków, któremu nie przyznał prawa najmu. Pośrednio też sąd zmusiłby organ administracyjny do przydzielenia temu ostatniemu małżonkowi nowego mieszkania. Nawet gdyby sąd podzielił swoim postanowieniem mieszkanie, wkroczyłby w dziedzinę powierzoną organowi administracji, do którego należy określenie przedmiotu najmu, a poza tym o tyle też zmieniłby decyzję o przydziale, że dotychczasowy wspólny przydział podzieliłby na dwa nowe, odrębne. Takie skutki sądowego orzeczenia mogłyby być zgodne z prawem, gdyby – przy obowiązującym ścisłym podziale kompetencji między sądami a organami administracji państwowej i przy ścisłym przestrzeganiu zakresów kompetencji – istniał wyraźny ustawowy przepis, pozwalający sądowi zmieniać administracyjne decyzje o przydziałach mieszkaniowych. Takiego jednak przepisu nie ma.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy w składzie powiększonym udzielił na przedstawione zagadnienie odpowiedzi jak w sentencji niniejszej uchwały.

Call Now ButtonZADZWOŃ TERAZ