Uchwała Składu Siedmiu Sędziów SN III CZP 23/83 z dnia 22 września 1983 r.

Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego – Izba Cywilna i Administracyjna
z dnia 22 września 1983 r.
III CZP 23/83
Sąd rewizyjny uwzględnia zmianę wartości składników majątkowych wchodzących w skład dzielonego majątku wspólnego małżonków, w stosunku do wartości tych składników wynikającej z akt sprawy sądu I instancji, jeżeli te zmiany wartości są następstwem zmienionego (nowego) stanu prawnego, na podstawie którego ma być wydane rozstrzygnięcie. W sytuacji, gdy zmiany wartości składników majątkowych wynikają z okoliczności faktycznych, sąd rewizyjny uwzględnia te zmiany wtedy, kiedy zmiany wartości są faktami powszechnie znanymi lub wiadomymi sądowi rewizyjnemu urzędowo (art. 385 § 1 kpc) albo gdy skarżący powołał się na zmienioną wartość przedmiotu podziału jako całości lub części tego przedmiotu, która ma w stosunku do całości wartość przeważającą, jeżeli nie mógł on powołać się na te fakty w pierwszej instancji (art. 368 pkt 6 kpc) lub nawet w rewizji (art. 371 § 1 zd. ost. kpc).
Uzasadnienie
Według uchwały Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 1982 r. III CZP 51/82 OSPiKA 1983/12 poz. 256 „sąd rewizyjny obowiązany jest uwzględnić powstałą w toku postępowania odwoławczego znaczną zmianę wartości składników majątkowych wchodzących w skład majątku wspólnego”. W uzasadnieniu uchwały została zwrócona uwaga na treść art. 316 § 1 w związku z art. 13 § 2 kpc, w szczególności zaś, że „nakazy w zakresie orzekania skierowane do sądu pierwszej instancji odnieść należy bezpośrednio także do sądu rewizyjnego (por. art. 393 § 1 kpc, a także art. 385 i art. 390 kpc). Oznacza to, że sąd rewizyjny nie może przejść do porządku nad nowymi okolicznościami wpływającymi na sposób podziału i rozliczenia majątku wspólnego (w skład którego wchodzi nieruchomość rolna). Do okoliczności takich (…) należy zaliczyć (zwłaszcza) znaczną zmianę wartości wszystkich lub niektórych składników majątku, będącą następstwem urzędowej zmiany cen (państwowych nieruchomości rolnych), dokonanej w czasie pomiędzy wydaniem orzeczenia przez sąd pierwszej instancji a rozstrzygnięciem sądu rewizyjnego”. Podniesiono też, że „urzędowa zmiana cen dokonana po wydaniu orzeczenia mieści się w pojęciu nowych faktów (…) i dlatego może stanowić podstawę zaskarżenia z art. 368 pkt 6 kpc”. Wreszcie w uzasadnieniu uchwały odwołano się do judykatury, stosownie do której wartość spadku czy dzielonego majątku wspólnego małżonków ustala się według cen z chwili podziału, a podział majątku wspólnego nie może prowadzić do wyniku krzywdzącego jednego z małżonków.
Powołana uchwała nie ma odpowiednika w dotychczasowej judykaturze. Wypowiedziana w niej teza jest nowa. Musiała ona jednak wzbudzić wątpliwości, skoro skład zwykły Sądu Najwyższego przedstawił do rozstrzygnięcia składowi powiększonemu zacytowane na wstępie zagadnienie prawne.
II
W myśl art. 316 kpc sąd pierwszej instancji wydaje wyrok, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili orzekania. „Stanem rzeczy” w rozumieniu art. 316 kpc są zarówno przepisy prawa, na których podstawie ma być wydane rozstrzygnięcie, jak i okoliczności faktyczne sprawy. Według chwili orzekania sąd ten uwzględnia i ocenia wszelkie zmiany powstałe w toku sprawy w zakresie stanu prawnego i faktycznego. Przy zmianie w zakresie stanu prawnego chodzi o to, czy sąd ma oprzeć rozstrzygnięcie na przepisach nowej czy dawnej ustawy, a nie o to, czy ma je oprzeć na innym przepisie tej samej nie zmienionej ustawy.
Zasada co do stanu sprawy miarodajnego dla orzekania ma odpowiednie zastosowanie także w postępowaniu nieprocesowym (art. 13 § 2 kpc).
III
Artykuł XVI przepisów wprowadzających kc stanowi, że ustawą w rozumieniu kodeksu cywilnego jest każdy obowiązujący przepis prawa. W tym znaczeniu przepisami prawa są także zarządzenia Ministra Rolnictwa w sprawie m.in. cen sprzedaży państwowych nieruchomości, ostatnio: zarządzenie z dnia 25 lipca 1979 r. (M. P. 1979 r. Nr 19 poz. 114) oraz uchylające je i obecnie obowiązujące zarządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 18 września 1982 r. (M. P. 1982 r. Nr 23 poz. 205), wydane na podstawie art. 5 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o sprzedaży państwowych nieruchomości rolnych oraz uporządkowaniu niektórych spraw związanych z przeprowadzeniem reformy rolnej i osadnictwa rolnego (Dz. U. 1958 r. Nr 17 poz. 71 ze zm.). Zgodnie zaś z art. 1078 kc, oszacowanie gospodarstwa rolnego w celu ustalenia wartości udziałów spadkowych przeprowadza się według przepisów dotyczących sprzedaży państwowych nieruchomości rolnych, a z mocy art. 46 kro powołana dyspozycja stosuje się odpowiednio do podziału majątku, który był objęty wspólnością ustawową. Jeżeli w skład dzielonego majątku wspólnego małżonków wchodzi nieruchomość rolna, to jej oszacowanie następuje według przepisów dotyczących sprzedaży takiej państwowej nieruchomości rolnej. Wówczas przepisy zarządzenia w sprawie cen sprzedaży państwowych nieruchomości rolnych są przepisami prawa, na których podstawie ma być wydane rozstrzygnięcie co do podziału wymienionego majątku. Przepisy te tworzą stan prawny, a nie stan faktyczny. Przewidziana przez nie zmiana cen nie może być uznana za nowy fakt, jak bowiem wynika z art. 385 § 1 kpc, pojęcie faktu łączone jest ze stanem faktycznym, który nie obejmuje stanu prawnego. Wspomniana więc zmiana wartości nie jest też nowym faktem w rozumieniu art. 368 pkt 6 kpc.
Na zmianę wartości składników majątkowych dzielonego majątku wspólnego mogą również wpływać stosunki kształtujące się na rynku, zmiana jednak wartości składników z tej przyczyny stanowić będzie już okoliczność faktyczną (fakt) w świetle przepisów kodeksu postępowania cywilnego.
Oznacza to, że zmiana wartości składników stanowiącego przedmiot działu majątku wspólnego może być zmianą zarówno w zakresie stanu prawnego, jak i faktycznego.
IV
Pomiędzy chwilą orzekania przez sąd pierwszej instancji a chwilą orzekania przez sąd rewizyjny stan prawny, na którym zostało oparte rozstrzygnięcie, może ulec zmianie. Art. 368 kpc określa podstawy rewizji w sposób wyczerpujący, a nie wymienia wśród nich zmiany stanu prawnego po wydaniu orzeczenia przez sąd pierwszej instancji. Również art. 381 § 1 kpc nie daje sądowi rewizyjnemu podstawy do uwzględnienia nowego stanu prawnego, gdyż objęta tym przepisem podstawa rewizyjna w postaci naruszenia prawa materialnego dotyczy – w ramach kontroli rewizyjnej – tylko prawa zastosowanego przez sąd pierwszej instancji.
Sąd rewizyjny uwzględnia natomiast zmieniony stan prawny na podstawie art. 316 § 1 w związku z art. 393 § 1 kpc. Odpowiednie bowiem stosowanie art. 316 § 1 kpc w postępowaniu rewizyjnym pozwala na rozszerzenie wyłącznie kontrolnej funkcji sądu rewizyjnego. Skoro zaś rozszerzenie takie przewiduje kodeks postępowania cywilnego w odniesieniu do oznaczonych faktów (art. 368 pkt 6, art. 371 § 1 i art. 385 § 1), to tym bardziej przemawia to za dopuszczalnością uwzględnienia przez sąd rewizyjny nowego stanu prawnego. Nieuwzględnienie tego stanu prowadziłoby do akceptacji orzeczeń, które stały się niezgodne ze stanem prawnym obowiązującym w dacie orzekania przez sąd rewizyjny.
O czasowym zasięgu stosowania nowych przepisów rozstrzygają zawarte w nich normy prawa międzyczasowego. Jeśli przepisy te nie zawierają w tym względzie bliższego unormowania poza oznaczeniem chwili wejścia ich w życie, to obowiązują one – z zastrzeżeniem art. 3 kc – od tej chwili. W świetle powyższego powołane w ust. III zarządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 18 września 1982 r. obowiązuje od chwili jego wejścia w życie.
V
W sytuacji, gdy doszło do zmiany stanu faktycznego sprawy przed wydaniem postanowienia przez sąd rewizyjny, wyłania się kwestia stosowania art. 316 kpc w postępowaniu przed tym sądem.
Otóż system rewizyjny przewidziany przez kodeks postępowania cywilnego polega na tym, że sąd rewizyjny dokonuje w granicach podstaw rewizji kontroli legalności i zasadności zaskarżonego postanowienia, a przy tej kontroli opiera się na materiale zebranym w pierwszej instancji. Od przytoczonej zasady kodeks postępowania cywilnego wprowadza wyjątki o cechach systemu apelacyjnego, z rozważanego punktu widzenia – w art. 385 § 1 art. 368 pkt 6 i art. 371 § 1 zdanie ostatnie kpc. Zespół tych przepisów stanowi tzw. kompromisowe unormowanie kwestii nowości w postępowaniu rewizyjnym. W zakresie, w jakim nastąpiło unormowanie kwestii nowości, sąd rewizyjny bierze pod rozwagę nowe fakty. Przy istnieniu szczególnych przepisów o postępowaniu przed sądem rewizyjnym (art. 385 § 1, art. 368 pkt 6 i art. 371 § 1 zdanie ostatnie kpc w związku z art. 393 § 1 kpc) art. 316 kpc nie stosuje się w zakresie tych przepisów w postępowaniu przed wymienionym sądem.
Z kolei można by powiedzieć, że o tyle, o ile przepisy art. 385 § 1, art. 368 pkt 6 i art. 371 § 1 zdanie ostatnie kpc pozwalają sądowi rewizyjnemu na wzięcie pod rozwagę nowych faktów, art. 316 kpc stosuje się odpowiednio do postępowania przed tym sądem. Jednakże pogląd ten traktuje przepisy wprowadzone do systemu rewizyjnego jako zasadę i przez to odwraca zagadnienie. Nie przywiązuje wagi do różnic w zakresie charakteru i celu pomiędzy postępowaniem przed sądem pierwszej instancji a postępowaniem przed sądem rewizyjnym. Nie ma na względzie, że wymienione przepisy są przepisami szczególnymi o postępowaniu przed sądem rewizyjnym w rozumieniu art. 393 § 1 kpc. Pogląd ten okazuje się więc nieuzasadniony. Zresztą w praktyce prowadzi do takiego samego wyniku jak wyżej przedstawiony.
Wreszcie zapatrywanie, że nakaz zawarty w art. 316 kpc stosuje się bezpośrednio do sądu rewizyjnego, pomija istnienie przepisów dotyczących kompromisowego unormowania kwestii nowości w postępowaniu rewizyjnym. Ponadto wyciągnięcie z tego poglądu wszystkich konsekwencji oznaczałoby, że sąd rewizyjny w równym stopniu jak sąd pierwszej instancji uwzględnia wszelkie zmiany w zakresie stanu faktycznego powstałe w toku postępowania rewizyjnego, tzn. że bierze on pod rozwagę nowe fakty bez żadnych ograniczeń. Wówczas w zakresie brania pod rozwagę nowych faktów postępowanie rewizyjne nie różniłoby się od postępowania zażaleniowego (art. 397 § 1 kpc). Byłoby ono kontynuacją merytorycznego postępowania pierwszoinstancyjnego, zatem postępowaniem apelacyjnym, a nie rewizyjnym. Już z tych przyczyn przedstawione konsekwencje są nie do przyjęcia jako sprzeczne z obowiązującym systemem.
VI
Zmiana wartości niektórych składników majątkowych, wchodzących w skład dzielonego majątku wspólnego, może stanowić dla sądu rewizyjnego fakt powszechnie znany (art. 228 § 1 kpc), a nawet – wiadomy mu urzędowo (art. 228 § 2 kpc). Fakty te, z mocy art. 385 § 1 kpc, sąd rewizyjny bierze pod rozwagę z urzędu, tj. chociażby wnioskodawca (uczestnik) nie powołał się na nie, przy czym w tym zakresie sądowi rewizyjnemu przysługują takie uprawnienia jak sądowi pierwszej instancji.
Ponadto w myśl art. 368 pkt 6 oraz art. 371 § 1 zdanie ostatnie kpc wnioskodawca (uczestnik) wnoszący rewizję może powołać się na zmianę wartości składników dzielonego majątku wspólnego, której nie mógł powołać w pierwszej instancji, a po wniesieniu rewizji – na zmianę wartości wspomnianych składników, której nie mógł powołać w rewizji. Oznacza to, że wnoszący rewizję może powołać się na zmianę wartości powstałą zarówno przed wydaniem postanowienia przez sąd pierwszej instancji, jak i po wydaniu tego postanowienia.
Na tle art. 385 § 1, art. 368 pkt 6 i art. 371 § 1 zdanie ostatnie kpc nie ma podstaw do wprowadzenia ograniczenia polegającego na tym, że zmianą wartości składników majątkowych jest tylko znaczna zmiana ich wartości. Zmianę wartości tych składników stanowi jakakolwiek zmiana ich wartości.
Wnoszący rewizję nie musi powołać się na zmienioną wartość każdego składnika majątkowego wchodzącego w skład dzielonego majątku wspólnego. Wystarcza, że powołuje zmienioną wartość przedmiotu podziału, jako całości, a jeżeli powołuje zmienioną wartość poszczególnych składników majątkowych, to przy uwzględnieniu, że podział majątku ma charakter kompleksowy: wystarcza, że wskazana przez niego część przedmiotu podziału ma w stosunku do całości wartość przeważającą.
W wyniku powyższych rozważań udzielono na przedstawione pytanie odpowiedzi sformułowanej w sentencji uchwały.

Call Now ButtonZADZWOŃ TERAZ