Postanowienie SN I CRN 55/96 z dnia 19 kwietnia 1996 r.

Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna
z dnia 19 kwietnia 1996 r.
I CRN 55/96
W postępowaniu o podział majątku wspólnego (art. 566 i 567 kpc) sąd może objąć podziałem wchodzące w skład tego majątku prawo najmu lokalu mieszkalnego.
Uzasadnienie
Wnioskodawczyni Bożena S. wniosła o dokonanie częściowego podziału majątku dorobkowego przez przyznanie jej prawa najmu lokalu nr 27 przy ul. Czerwonego Krzyża 4 w W. z zasądzeniem na rzecz Karola S., byłego męża wnioskodawczyni, spłaty w wysokości połowy wartości tego prawa.
Karol S. był w toku postępowania reprezentowany przez kuratora z uwagi na niemożność ustalenia miejsca jego pobytu. Kurator ten pozostawił wniosek do uznania sądu.
W toku postępowania Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy ustalił, że wnioskodawczyni i uczestnik postępowania są najemcami lokalu nr 27, położonego w budynku przy ul. Czerwonego Krzyża 4 w W. Umowa najmu została zawarta w dniu 5 grudnia 1972 r. pomiędzy Karolem S. a Zarządem Budynków Mieszkalnych w W. – Stare Miasto. W chwili zawarcia tej umowy wnioskodawczyni i uczestnik postępowania pozostawali w związku małżeńskim. Małżeństwo ich zostało rozwiązane wyrokiem Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawa z dnia 28 czerwca 1989 r. W wyroku tym nie orzeczono o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania.
Postanowieniem z dnia 10 sierpnia 1995 r. Sąd Rejonowy oddalił wniosek w niniejszej sprawie, rewizję wnioskodawczyni zaś oddalił Sąd Wojewódzki w Warszawie postanowieniem z dnia 8 stycznia 1996 r.
U podstaw takiego rozstrzygnięcia sprawy legło założenie, że prawo najmu jest prawem obligacyjnym i w świetle art. 32 § 1 i 2 kro nie stanowi składniku majątku dorobkowego. Kształtowanie bowiem prawa najmu należy wyłącznie do stron umowy, uprawnienia zaś wynikające z tej umowy nie mogą być potraktowane jako składnik majątku dorobkowego i nie mogą podlegać podziałowi w trybie art. 46 kro.
Postanowienie Sądu Wojewódzkiego zaskarżył rewizją nadzwyczajną Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, zarzucając rażące naruszenie art. 32 k. r. o., art. 1038 § 1 kc w związku z art. 46 k. r. o. i wskazując na powyższe wniósł o jego uchylenie oraz o uchylenie postanowienia Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy z dnia 10 sierpnia 1995 r. sygn. akt (…) i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania temu Sądowi Rejonowemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rewizja nadzwyczajna jest uzasadniona. Oba założenia przyjęte przez sądy orzekające, że prawa wynikające ze stosunku najmu nie mogą stanowić składnika majątku dorobkowego oraz że nie mogą podlegać podziałowi w trybie art. 46 kro – wymagają zweryfikowania.
Po pierwsze, zgodnie z art. 32 kro dorobkiem małżonków są wszelkie przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności przez oboje małżonków lub przez jedno z nich, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w art. 33 kro. Wejście do majątku dorobkowego nie jest uzależnione od sposobu nabycia określonego przedmiotu majątkowego. Wspólnością objęte są przedmioty nabyte w sposób pierwotny i pochodny, w drodze czynności prawnej, z mocy samego prawa, na podstawie decyzji administracyjnej, orzeczenia sądowego lub innego zdarzenia, z którym ustawa wiąże nabycie prawa. Z powyższego wynika zatem, że o wejściu określonego przedmiotu majątkowego do majątku wspólnego decydują kryteria obiektywne.
Po wtóre, jeśli chodzi o pojęcie „przedmioty majątkowe”, użyte w art. 32 kro, to jeszcze pod rządem kodeksu rodzinnego z 1950 r. ustaliła się wykładnia, że chodzi tu o własność rzeczy i inne prawa majątkowe (por. przykładowo: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 października 1958 r. 2 CO 11/58 OSN 1960/I poz. 94). Wobec tego, że w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym zachowano to sformułowanie, należy przyjąć, iż także na gruncie aktualnego stanu prawnego przez „przedmioty majątkowe” (art. 32 § 1 kro) trzeba rozumieć szeroko pojęte prawa rzeczowe i obligacyjne. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 30 kwietnia 1991 r. III CZP 6/91 (OSNCP 1991/8-9 poz. 100).
Po trzecie, jeśli przez „przedmioty majątkowe” rozumieć – na gruncie art. 32 § 1 kro – prawa rzeczowe i obligacyjne, to nie sposób znaleźć przekonującego uzasadnienia do wyłączenia z dorobku małżonków praw płynących ze stosunku najmu. Przeciwnie, dorobkiem małżonków w rozumieniu art. 32 § 1 kro są prawa ze stosunku najmu uzyskane przez oboje małżonków lub jedno z nich w czasie trwania wspólności ustawy, w tym także prawa ze stosunku najmu lokalu (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 29 października 1991 r. III CZP 107/91 OSNCP 1992/5 poz. 75). W tym też kierunku jednoznacznie wypowiada się doktryna.
Po czwarte, jeśli prawa wynikające ze stosunku najmu lokalu wchodzą w skład dorobku małżonków, to nie sposób wykluczyć możliwości objęcia tego składnika podziałem dorobku. Wprawdzie w uchwale składu siedmiu sędziów SN z dnia 31 sierpnia 1974 r. III CZP 8/74 (OSNCP 1975/4 poz. 51) sformułowano tezę: „W postępowaniu o podział majątku wspólnego (art. 566 i 567 kpc) sąd nie może objąć podziałem wchodzącego w skład tego majątku prawa najmu, nabytego przez małżonków na podstawie decyzji administracyjnej o przydziale”, to jednak i ten pogląd wymaga dziś weryfikacji. Przede wszystkim odnosi się on do najmu powstałego z decyzji administracyjnej o przydziale, co – jako źródło kreowania stosunku najmu – zostało zlikwidowane w przepisach ustawy z dnia 2 lipca 1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych (Dz. U. 1994 r. Nr 105 poz. 509 ze zm.). Na gruncie tych przepisów najem powstaje wyłącznie na drodze cywilnoprawnej (także najem lokalu socjalnego). Prawa i obowiązki wynikające z umowy najmu mieszkania mogą – w określonej sytuacji – podlegać dziedziczeniu. Mianowicie, art. 8 ustawy z dnia 2 lipca 1994 r. o najmie lokali (…) przewiduje, że w stosunek najmu mieszkania wchodzą wyliczone w nim osoby bliskie najemcy, ale nie określa skutków prawnych sytuacji, gdy brak jest osób uprawnionych do wstąpienia w stosunek najmu albo gdy zrzekną się one swego prawa. Jeśli zatem art. 691 kc (obecnie uchylony) przewidywał w takiej sytuacji wygaśnięcie stosunku najmu, zaś takiej konsekwencji prawnej nie przewiduje art. 8 ustawy o najmie lokali (…), to jedynie poprawny wniosek, jaki się nasuwa, sprowadza się do tezy, że w takim wypadku prawa i obowiązki wynikające z umowy najmu podlegają dziedziczeniu na zasadach ogólnych. Prawa te może dziedziczyć kilku spadkobierców, a zatem może ono podlegać podziałowi. Brak uzasadnionych racji, aby różnicować sytuacje, gdy prawo najmu wchodzi w skład masy spadkowej podlegającej podziałowi oraz gdy objęte jest dorobkiem małżonków takoż podlegającym podziałowi.
Po piąte, konieczne jest zweryfikowanie twierdzenia, że przeciwko objęciu podziałem majątku wspólnego prawa najmu – przemawia jego natura. W szczególności twierdzi się, iż od wynajmującego zależy zarówno wskazanie przedmiotu najmu, jak i dobór najemcy, co ma stanowić przeszkodę materialnoprawną do objęcia prawa najmu sądowym podziałem dorobku małżonków (por. uzasadnienie uchwały Składu Siedmiu Sędziów SN z dnia 31 sierpnia 1974 r. III CZP 8/74 – OSNCP 1975/4 poz. 51). Godzi się zauważyć, że dokonując podziału dorobku sąd ani nie zmienia przedmiotu najmu, ani nie „nadaje” byłemu małżonkowi statusu najemcy, gdyż z mocy art. 7 ustawy z dnia 2 lipca 1994 r. o najmie (…) – jest on współnajemcą.
Powyższe argumenty uzasadniają tezę, że w postępowaniu o podział majątku wspólnego (art. 566 i 567 kpc) sąd może objąć podziałem wchodzące w skład tego majątku prawo najmu lokalu mieszkalnego.
Z tych względów, na podstawie art. 422 § 2 kpc, orzeczono jak w sentencji.

Call Now ButtonZADZWOŃ TERAZ